Sir Henry Deterding, begaan met de moeilijkheden waarin de Nederlandsche landbouw verkeert en onder den indruk van de bezwaren, welke de voedselvoorziening aan Duitschland baart, heeft besloten buiten de Nederlandsch-Duitsche clearing om, middelen ten bedrage van eenige miljoenen guldens, beschikbaar te stellen voor den aankoop van Nederlandsche landbouwproducten, die binnenkort naar Duitschland zullen worden geëxporteerd. Zo luidde de aanhef van het perscommuniqué, waarmee op 28 december 1936

more »

... en groots aankoopplan van Nederlandse agrarische produkten wereldkundig werd gemaakt 1 . Op deze wijze hoorde het vaderlandse publiek voor het eerst van de miljoenentransactie die vernoemd naar de 'gulle gever' Henri Deterding, de internationale oliemagnaat, als het plan Deterding bekend zou worden. De naamgever van het plan Henry Deterding, sinds zijn verheffing in de Engelse adelstand Sir Henry, had als grondlegger van het wereldwijde olieconcern de Koninklijke/Shell internationale faam verworven 2 . Zijn activiteiten hadden hem bovendien een omvangrijk vermogen opgeleverd. Daaruit zou hij de export van Nederlandse landbouwprodukten naar Duitsland voor een bedrag van ongeveer tien miljoen gulden financieren. De eerste indruk van het plan Deterding is die van een neutrale actie, uitsluitend ingegeven door humanitaire motieven en enkel tot voordeel van de betrokken partijen. Nederland raakte immers verlost van een deel van zijn overtollige landbouwprodukten, die vanwege de aanhoudende economische crisis onverkoopbaar waren geworden. Duitsland zou op zijn beurt de beschikking krijgen over produkten waaraan het grote behoefte had. Nog voordat het plan eind december 1936 in werking trad, deden zich moeilijkheden voor die gedurende de uitvoering van het plan alleen maar zouden toenemen. Deze moeilijkheden maakten duidelijk dat het plan van het begin af aan omstreden was, hoe graag ook de betrokkenen, hoge regeringsfunctionarissen enerzijds en Deterding en zijn medewerkers anderzijds, het ogenschijnlijk neutrale en belangeloze karakter van het bewuste plan trachtten te benadrukken. De beweegredenen van beide partijen waren daarbij geheel verschillend. De verwikkelingen rond de praktische uitvoering veranderden in de loop van 1937 het plan voorgoed in de 'affaire' of 'zaak' Deterding, 1 Dit persbericht verscheen op 28 december 1936 onder meer in het Algemeen Handelsblad; De Telegraaf; De Maasbode; De Standaard; Het Volk en Het Nationale Dagblad. 2 Toen Deterding (1866-1939 in 1901 aan het hoofd kwam te staan was de Koninklijke slechts één van de zes olieproducenten in Nederlands-Indië, wier gezamenlijke produktie nog geen twee procent van de wereldproduktie bedroeg. In 1914 stond Deterding als directeur-generaal aan het hoofd van de grootste olieproducent ter wereld, de Koninklijke/Shell groep, aldus Paul A. Hendrix in het Biografisch woordenboek van Nederland (3 dln.; 's- Gravenhage-Amsterdam, 1979-1989 II, 119-120.