W artykule przedstawiono określenia Boga, jakie były obecne w czasopiśmie "Monitor" w 1765 roku. Periodyk, propagując hasła oświeceniowe, odwoływał się także do Boga. Pojawiają się określenia Boga jako stworzyciela (Stwórca), władcy (Pan Najwyższy, Pan Zastępów), opiekuna (Opatrzność) i sędziego (wyrok boski, boski urząd sądzenia). Także skonwencjonalizowane zwroty (uchowaj Boże, daj Boże) odzwierciedlają religijny światopogląd redaktorów bądź korespondujących z nimi czytelników "Monitora".

more »

... p Oświecenie w Polsce wpisywało się w nurt ogólnoeuropejskiej reformy kulturowej związanej ze zmianą paradygmatu postrzegania rzeczywistości społecznej, politycznej i obyczajowej. Jednak polskie oświecenie stanowiło całość autonomiczną, gdyż sytuacja naszego kraju znacznie różniła się od sytuacji panującej w Anglii, Francji czy na terenie Niemiec. Odmienność wynikała z tego, że wartości głoszone w imię oświecenia, takie jak wolność, braterstwo czy demokratyczna władza, były pojęciami znanymi w Rzeczypospolitej. Istniejącą potrzebę reform ustrojowych i społeczno-obyczajowych można uzasadnić raczej tym, że wąsko pojmowano słowo obywatel i źle funkcjonowały istniejące struktury parlamentarne, nie zaś tym, że ich w kulturze polskiej nie było 1 . Celem tej pracy jest przedstawienie wyników analizy kontekstów, w jakich pojawia się leksem bóg i inne określenia Boga w "Monitorze Warszawskim". Analizie poddano pierwszy rocznik periodyku, zawierający wiele tekstów programowych zgodnych z zamierzeniami redaktorów. Czasopismo powstało z inicjatywy króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, przy wsparciu redakcyjnym Ignacego Krasickiego i Adama Kazimierza Czartoryskiego 2 . Przeprowadzone badania wszystkich tekstów zamieszczonych w roczniku 1765 budzą refleksje nad religią i religijnością w polskim oświeceniu. Niektórzy badacze przyjmują, że tak jak w innych krajach europejskich krytycyzm,