Pochodzący z 1966 roku tekst Althussera jest krótkim podsumowaniem jego wczesnych rozważań na temat teorii spotkania, która została rozwinięta w latach późniejszych. W notatce Althussera znajdujemy opis przyczynowości strukturalnej, przeciwstawiony teleologicznym i mechanistycznym wizjom historycznej determinacji. Jest to tekst o znaczeniu dokumentalnym, pozwalający spojrzeć na problemy przedstawione choćby w Czytaniu Kapitału z perspektywy zaproponowanej przez Althussera w pracach poświęconych

more »

... m.in. aleatorycznym ujęciom materializmu i teorii historii. Słowa kluczowe: genealogia, przyczynowość linearna, przyczynowość strukturalna, struktura praktyka t e o r e t y c z n a 5/2012 118 Louis Althusser Chciałbym uściślić pewną kwestię, wyłożoną bez wątpienia niedostatecznie jasno w moim liście. W schemacie "teorii spotkania" lub "teorii łączenia", mającej za zadanie zastąpienie ideologicznej (religijnej) kategorii genezy, jest miejsce na coś, co można by określić mianem genealogii linearnych. Wracając zatem do przykładu logiki stanowienia w sposobie produkcji kapitalistycznej z Kapitału [należałoby stwierdzić, że]: 1. Elementy określone przez Marksa wiążą się, czy też, lepiej ujmując (by przywołać ścisły przekład terminu Verbindung), łączą, "przyjmując się" w nowej strukturze. Wyłanianie się owej struktury należałoby ujmować nie jako wynik wywodzenia [filiation], lecz jako skutek połączenia. Ta nowa logika nie ma nic wspólnego z linearną przyczynowością wywodzenia ani z Heglowską przyczynowością "dialektyczną", jedynie wypowiadającą na głos to, co skrywa w sobie logika przyczynowości linearnej. 2. Wszelako każdy z elementów powiązanych w łączeniu nowej struktury (w postaci kapitału, czyli zakumulowanego pieniądza, "wolnej", czyli ograbionej z narzędzi pracy, wynalazków technicznych, siły roboczej ) sam, jako taki, jest wytworem oraz skutkiem. W wywodzie Marksa zasadnicze znaczenie ma to, że te trzy elementy nie są równoczesnymi [contemporain] wytworami jednej i tej samej sytuacji. Innymi słowy, to nie feudalny sposób produkcji sam z siebie, na mocy opatrznościowej celowości, tworzy w tym samym momencie trzy elementy niezbędne do "przyjęcia się" nowej struktury. Każdy z tych elementów obarczony jest właściwą sobie "historią", czy też właściwą sobie genealogią (by posłużyć się terminem Nietzschego, wykorzystanym w tym kontekście z powodzeniem przez Balibara): wszystkie te trzy genealogie są względnie niezależne. Sam Marks zresztą pokazuje, że ten sam element ("wolna" siła robocza) może być wytworzony jako rezultat zupełnie różnych genealogii. Toteż genealogie trzech elementów są niezależne od siebie nawzajem, jak również niezależne (w swym współistnieniu, we współistnieniu właściwych im skutków) od istniejącej struktury (feudalnego sposobu produkcji). To wyklucza jakąkolwiek możliwość powrotu do mitu genezy: feudalny sposób produkcji nie jest "ojcem" kapitalistycznego sposobu produkcji w takim sensie, że ten ostatni byłby niejako w zarodku zawarty w pierwszym. 3. Staje wobec tego przed nami zadanie wyróżnienia typów przyczynowości, które w odniesieniu do tych elementów (a szerzej, w odniesieniu do genealogii każdego elementu) zdają sprawę z ich wytwarzania jako elementów połączonych i "przyjmujących się" w nowej strukturze.