Tzw. formułę Radbrucha (dalej będę posługiwał się oznaczeniem FR) niekiedy przedstawia się przy pomocy zdania: (1) lex iniustissima non est lex (prawo w najwyyszym stopniu nie-sprawiedliwe nie jest prawem). Nawiązuje ona do rzymskiej sentencji: (2) lex iniusta non sed lex (prawo niesprawiedliwe nie jest prawem) 1. Z czysto logicznego punktu widzenia, (2) pociąga (1), ale nie na odwrót. Inaczej mówiąc, (2) jest mocniejsze od (1). W samej rzeczy, gradus positivus w (2), w którym przymiotnik

more »

... a został zastąpio-ny w (1) przez gradus superlativus, to jest iniustissima 2. O ile mi wiadomo Radbruch w swoich rozwaaaniach nie uuywał łaciń-skich sformułowań dla wyraaenia swej zasady. Z drugiej strony moona znaleźć u niego fragmenty wyraźnie odpowiadające (1). Oto one: [...] czy prawu, które jest niesprawiedliwe, szkodliwe lub po prostu złe wolno przypisać moc obowiązywania, aby uczynić w ten sposób zadość wymaganiom bezpieczeństwa prawnego? Czy mooe trzeba mu tej mocy odmówić, jeśli pomog-łoby to zapobiec niesprawiedliwości i szkodliwości społecznej? Prawnicy i oby-watele muszą w swojej świadomości głęboko zakonotować, e mooliwe sa prawa przechodzące wszelką miarę niesprawiedliwości i szkodliwości społecznej, pra-wa, którym naleey odmówić nie tylko mocy obowiązywania, lecz takke wszel-kiego charakteru prawnego 3. 1 Pewna wersja tej formuły znajduje się u św. Augustyna (por. O wolnej woli [w:] Dialogi filozoficzne. T. III. Tłum. Trombala A. Warszawa: PAX, 1953, s. 86 "Moim zdaniem, prawo niesprawiedliwe przestaje być prawem". Oryginalne sformułowanie jest takie Nam mihi lex esse non videtur, quae iusta non fuerit i jest słabsze (Augu-styn powiada "wydaje się") nii zacytowane tłumaczenie. Dziękuję J. Zajadle za in-formację o pochodzeniu (1) i zwrócenie uwagi na problem tłumaczenia. 2 Sformułowania (1) i (2) są tymczasowe. 3 Radbruch Gustav. 2009. "Pięć minut filozofii prawa" [w:] Radbruch G. Filozo-fia prawa. Tłum. Nowak E. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 242-243.