TÓM TẮT Biển Hồ hình thành trên ba miệng núi lửa cổ liên thông nhau tạo nên hồ nước ngọt nằm ở phía bắc thành phố Pleiku, tỉnh Gia Lai. Các đặc điểm về địa mạo, thủy văn và sinh thái của Biển Hồ đã trải qua nhiều thay đổi kể từ khi hoạt động nhân sinh tăng cường trong 70 năm trở lại đây. Nghiên cứu lõi trầm tích BHM8-2C1-D1 thu thập nguyên dạng tại Biển Hồ năm 2018 có chiều dài 124 cm để tìm hiểu đặc điểm khoáng vật học trầm tích và liên hệ với các tư liệu ảnh về lịch sử thay đổi môi trường

more »

... Hồ. Dữ liệu phân tích khoáng vật học phản ánh thay đổi rõ rệt nhất liên quan đến hoạt động đào kênh thông hồ, đắp đập thủy lợi và việc xây đập ngăn kênh thông hồ về sau ở phía đông bắc Biển Hồ. Nghiên cứu bước đầu là cơ sở để luận giải đặc điểm khoáng vật học cho các trầm tích phần sâu ở Biển Hồ. Từ khóa: Lưu vực, hồ thủy lợi, XRD, Tây Nguyên, hồ núi lửa, cổ môi trường. GIỚI THIỆU Biển Hồ là hồ nước ngọt hình thành trên 3 miệng núi lửa đã tắt vùng Tây Nguyên, có trầm tích tích tụ trong điều kiện yếm khí và bảo tồn tính phân lớp qua hàng chục ngàn năm (Nguyễn-Văn và nnk., 2019). Các bức ảnh chụp cách đây 50 năm cho thấy vào mùa khô, khi mực nước hồ hạ thấp, các bậc thềm đã lộ ra tương đối rộng, đủ để làm bãi đỗ xe tải quân sự. Thời kỳ những năm 1960, khu vực xung quanh Biển Hồ được sử dụng cho mục đích giải trí, tiêu khiển dẫn đến nguy cơ gây suy thoái môi trường lòng hồ. Năm 1983 ở phía đông bắc, một hồ thủy lợi hình thành bắt đầu bổ sung nước vào hồ tự nhiên làm gia tăng mực nước Biển Hồ. Mùa lũ hàng năm nước từ hồ thủy lợi tràn vào hồ tự nhiên khiến mực nước trung bình của Biển Hồ nâng cao và góp phần bổ sung nguồn cung cấp nước sinh hoạt cho thành phố Pleiku. Năm 2011, cùng với việc xây dựng kênh thoát lũ mới cho hồ thủy lợi, đập ngăn kênh thông giữa Biển Hồ và hồ thủy lợi được xây dựng. Môi trường thổ nhưỡng và thực vật quanh miệng núi lửa Biển Hồ có biểu hiện bị suy thoái trong thế kỷ 20. Tuy nhiên từ những năm 1990, hoạt động trồng rừng và bảo vệ môi trường khiến hiện tượng xói mòn xung quanh hồ giảm đáng kể. Các hoạt động nhân sinh trong thời gian 70 năm qua đã làm thay đổi môi trường trầm tích, dẫn đến đặc điểm thành phần vật chất của các vật liệu trầm tích biến đổi theo, thể hiện qua thành phần khoáng vật trong các lớp trầm tích Biển Hồ. Nghiên cứu sử dụng lõi trầm tích BHM8-2C1-D1 thu thập nguyên dạng tại Biển Hồ năm 2018 có chiều dài 124 cm, đã được định tuổi Cs-137, để phân tích đặc điểm khoáng vật học. Kết quả phân tích thành phần khoáng vật lõi BHM8-2C1-D1 được đối sánh với thành phần khoáng vật của các mẫu trầm tích trong các bẫy thu được vào mùa khô và mùa mưa ở vùng trũng trung tâm Biển Hồ, với thành phần khoáng vật của đất/vỏ phong hóa (regolith) xung quanh lưu vực Biển Hồ và với mẫu trầm tích trong hồ thủy lợi.