De negentiende-eeuwse historische cultuur vertelde het verhaal van de grote momenten van het verleden. Maar zij hechtte zich evenzeer aan de grote figuren van datzelfde verleden. Geschiedenis was -in deze eeuw van burgerlijke waarden en toenemende democratie -een cultus van helden. De Schotse historicus Thomas Carlyle decreteerde in 1840: 'De Universele Geschiedenis, de geschiedenis van wat de mens in deze wereld heeft bereikt, is in wezen de Geschiedenis van de Grote Mannen die hier hebben

more »

... beid' 2 . Wat gold voor de universele geschiedenis, gold ook voor de nationale geschiedenis: die mocht dan nog worden gedragen door de natie, het volk of de massa, haar richting kreeg zij van enkele uitzonderlijke figuren. De vaderlandse helden dienden daarom te worden geroemd, niet alleen om hun individualiteit, maar ook om wat zij vertegenwoordigden: de vrijheid, de welvaart, de roem van de natie. Zo ontstond de gedachte de beeltenissen, de geschreven portretten of zelfs alleen maar de namen van deze helden samen te brengen in één beeld, één boek, één gebouw. Dat verenigingspunt werd genoemd naar de tempel die de oude Romeinen hadden gewijd aan al hun goden, het Pantheon. Naar dat antieke voorbeeld had het revolutionaire Frankrijk in 1791 een 'Temple de la renommée' opgericht: de oude Sainte-Genevièvekerk in Parijs was het Panthéon geworden, bestemd voor de eregraven van de illustere burgers van de natie 3 . De negentiende-eeuwse pantheons waren soortgelijke imaginaire tempels. Figuren die elkaar veelal nooit hadden ontmoet omdat zij tot verschillende tijdvakken van de geschiedenis hadden behoord, vonden er elkaar, uitsluitend omdat zij allen hadden bijgedragen tot de opgang van het vaderland. De pantheons steunden op het geloof dat de geschiedenis op een dergelijke manier zinvol kon worden verdicht. Zij boden de sleutel tot de diepere waarheid van het nationale verleden en belichaamden de sacraliteit ervan. Een veelvormig en alomtegenwoordig genre Ook in het post-revolutionaire België, drijvend op een romantisch-patriottisch elan, nam de cultus van de vaderlandse helden opvallende vormen aan. Zij werd geregis-