BİR GÖÇÜŞME ÖRNEĞİ: çizgin- (< çigzin-) ve tézgin- (< tégzin-)
arzu yıkılmaz
2018
Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature
Özet Göçüşme, bir söz içindeki iki ses biriminin yer değiştirmesidir. Bu durum, dillerin ses yapılarından çok, seslerin kendi özelliklerinden kaynaklanır. Bu yönüyle göçüşme, bir ses olayından çok, mekanik bir değişmedir. Bu, zamanını ve yönünü bilemediğimiz değişikliklerdir. Diller, oluşumundan çok sonra yazıya geçirilmesinden olsa gerek, göçüşmeli biçimler her iki şekliyle yaşar. Bu çalışmada çizgin-(<çigzin-) ve tezgin-(<tegzin-) örneklerinin farklı kaynaklardaki kullanım biçimleri ve
more »
... jileri ele alınıp incelenecektir. Anahtar Sözcükler; Göçüşme, mekanik ses değişimi, çizgin-, tegzin- Abstract Metathesis is the transposition of two sound units. This process primarily derives from the features of the sounds rather than the phonetic structure of the languages. In this respect, metathesis is a mechanical transposition rather than a sound change. These changes are unpredictable in terms of time and direction. Forms of metathesis live in both ways probably because writing was far too later discovered than the birth of languages. In this study, çizgin-(< çigzin-) ve tezgin-(< tegzin-) samples will be scrutinized with their different forms in different sources and examined with their etymological features. -345 -Arzu YIKILMAZ Bir Göçüşme Örneği: çizgin-(< çigzin-) ve tezgin-(<tegzin-) Journal of Turkish Language and Literature Volume:4, Issue:1, Winter 2018, (344-350) Doi Number: 10.20322/littera.377509 Göçüşme (metathesis), "ses unsurlarının sıralanışındaki değişiklik", şeklinde tarif edilebilir. Düzensiz ses olayları arasında sayılan göçüşme, dillerin canlı yapılarından kaynaklanan diğer değişikliklerden uzakta, onlardan daha mekanik bir özelliğe sahiptir. Göçüşmelerde, diğer ses olaylarında gördüğümüz yer ve zamana bağlı belirli ölçüleri bulamayız ve diğer ses olayları kadar yaygın olmamakla birlikte, dillerden yine de eksik olmazlar. Avrupa dillerinde r ve l seslerinin göçüşmesi, hemen hemen geneldir (Langacker 1972:265). Gerçekleşme biçimine göre çeşitli sınıflandırmalara tâbi SONUÇ Sonuç olarak bütün bu veriler ve açıklamalardan sonra Türkçenin tarihsel dönemlerinde tegin-~ tön-(< tegin-"dönmek, dolaşmak") biçimlerinin yanyana yaşadıklarını hatırlar ve sözün anlamını düşünürsek çigzin-~ tegzinbiçimlerinin aslî olduğunu rahatça görebiliriz. çizgin-ve tegzin-sözleri bize tag/teg ~ çag/çeg"benzer, eş, tam, aynı" biçim ve bilgisinin "dönmek, dolaşmak" kavramına ulaşmada temel olduğunu da öğretirler. Kısacası, Kaşgarlı Mahmut'tan beri gördüğümüz bu çigzin-/çizgin-~ tegzin-/tezgin-biçimleri, t tag/teg ~ çag/çeg"benzer, eş, tam, aynı" köklerinden geldikleri için ilk biçimler çigzin-ve tegzin-olmalıdır. KISALTMALAR Çağ. Çağatayca DS Derleme Sözlüğü EDPT An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish Kaş.Kaşgarî KB Kutadgu Bilig Kıp. Kıpçakça L. Lessing MTS Misalli Türkçe Sözlük Rgz. Rabgûzî San. Sanglah TS Türkçe Sözlük TTS Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü Qutb. Kutb Xwar. Harezm -350 -Arzu YIKILMAZ Bir Göçüşme Örneği: çizgin-(< çigzin-) ve tezgin-(<tegzin-)
doi:10.20322/littera.377509
fatcat:k3mo5yn4lnhitmlpedgdyr2kz4