Sažetak: U ovom radu se istražuje kako funkcionira umjetnost u prvoj polovici 18. stoljeća. Pritom su analizirana četiri primjera slikarskih i književnih djela iz srpske i hrvatske kulture od 1700. do 1770. godine. Pomoću tih primjera moguće je doći do određenih zaključaka. Uočljive su tri vrste promjena: (a) vlastito se zamjenjuje novim i stranim; (b) tradicionalno se kombinira s novim i stranim; (c) Novo se adaptira na tradicionalno. Prikazani su kako primjeri tipa (a) i (b) tako i (c).

more »

... ost obilježavaju hibridne vrste i složenost izvanestetskih funkcija. Sintetički pojmovi koji su upotrijebljeni za opis analiziranih primjera -barok, klasicizam, produženo srednjovjekovlje, modernizacija -dobivaju dodatna značenja. Oni su suviše uopćeni i nedovoljno prikladni za analizu ove materije. S predloženim pristupom, ishodišne su točke u analizi stilskih pojava i umjetničkih vrsta kulturološki orijentirano istraživanje tendencija u kulturi te raščlanjivanja na višu i nižu kulturu. Ključne riječi: srpska umjetnost, hrvatska umjetnost, 18. stoljeće, hibridiziranje, estetika. U U prvoj polovini XVIII stoleća umetnost ne postoji kao zasebno područje sui generis. To će postati tek u doba pune prosvećenosti. Uostalom, i estetika se kao posebna disiplina konstituiše tek krajem XVIII veka. Promena je nastala na podlozi tri čuvena zahteva za emancipacijom mišljenja: 1) autonomnost u odnosu na spoljašnje uslove ; 2) moralnost, tj. opredeljenje za moralno ponašanje na osnovu sopstvenog uverenja da tako treba, a ne zbog spoljašnjih pritisaka i 3) umetnost koja se emancipuje od toga da služi nečemu što je izvan nje same. Sve do tada smatralo se da umetnost treba biti povezana sa nečim drugim, pa ono što iz današnje perspektive nazivamo umetnošću, jeste subsistem u funkciji ideologije ili politike, može se reći i opštije, društvenog života i kulture. U tome smislu umetnost se u ovome vremenu pre može posmatrati u vezi sa nečim izvan nje nego sama za sebe. Iz te perspektive, pomoću nje, mogu se razumeti i osvetliti procesi u društvu; promene u formi mišljenja i oblicima izražavanja jednako su značajne kao što su to i tehnološke inovacije, ili promene u društvenim odnosima. No, iako je ono što danas zovemo umetničkim delima, ili graničnim pojavama, kao što su to grbovnici, ili religijske, prigodne, pozdravne ili zabavne pesme, ponekad i spontani izlivi emocija, one ipak i kada nekoga veličaju ili, ne tako retko, kritikuju ili čak napadaju, to čine rečima koje su složene u nekakav ritmički poredak, sa prenesenim značenjima, kompoziciono uobličene na nekakav poseban način. Ovakva njihova svojstva mogla bi se opisati kao sekundarna.