Zgodnie z intencją organizatorów specjalnej sesji naukowej Instytu tu H istorii Prawa U niw ersytetu W arszawskiego poświęconej pam ięci niedaw no zmarłego prof. Jakuba Sawickiego przypadło m i w udziale pow iedzieć słów kilka na tem at Concilia Poloniae*. Inspiratorem od szukiw ania i krytycznego w ydaw ania starych tekstów synodalnych, ja k niejednokrotnie sam zm arły wspom inał, był jego profesor, znany każdem u historykowi prawa w Polsce -W ładysław Abraham. Genezy natom iast konkretnej

more »

... y należy szukać jeszcze przed w ojną w 1938 r. W czasie pewnego spotkania Jakuba Sawickiego z Ka zim ierzem Piekarskim , słynnym bibliografem, bibliologiem i niezrów nanym znawcą książki polskiej XVI w ieku *. Ten ostatni w spom niał m u w ów czas o znalezieniu w Sandom ierskiej Bibliotece Sem inaryjnej nieznanego starodruku, którym -jak uw ażał -powinien zająć się jego rozmówca. Pozycja ta bowiem dotyczyła synodu wie om ówionego •dotychczas przez nikogo. K. Piekarski w yraził gotowość przyw iezienia wspom nianego egzemplarza do W arszawy na jakiś czas, by w ten •sposób um ożliw ić jego opracowanie. Przy tej okazji przedstawił J. Sa w ickiem u drugie sw oje odkrycie, jakiego dokonał w Bibliotece Jagiel lońskiej. Otóż w introligatorskich składkach oprawy jednej z ksią żek zauw ażył i w yjął dw ie karty. Gdy je złożył razem, okazało się, że są to arkusze nieznanego synodu Jana Konarskiego, bpa krakow skiego. D zięki zatem uczynności Kazimierza Piekarskiego Jakub Sa w ick i rozpoczął dw ie prace 2. Gdy statut Jana Konarskiego i statut łucki z 1509 r. były prawie ■gotowe do w ydania, udał się z tym w sierpniu 1939 r. do prof. Abra hama, który -jakkolw iek już em erytow any -chętmiie przyjm ował sw ych uczniów. D ow iedziaw szy się o celu odwiedzin, okazał w ielkie zadow olenie i z zainteresow aniem słuchał szczegółowej relacji. P o w ie dział też, że zaraz napisze do Stanisław a Kutrzeby, by ten w ydał oby * Referat wygłoszony 8 marca 1979. 1 Jakub Sawicki (J.S.), Concilia Poloniae (Conc. Pol.) T. III, Od Autora, s. VII 2 Dane przekazane ustnie autorowi i nagrane na taśm ę m agnetofo n ow ą przez Jakuba Saw ickiego 14/12 1978 r. w jego m ieszkaniu w 'Warszawie. 232 M ateriały do historii dw a opracowania w Studiach i Materiałach do H istorii U staw odaw stw a w Polsce Polskiej Akadem ii U m iejętności3. W słow ie w prow adzają cym od autora do III tomu Synodów diecezji łuckiej znajdujem y uzu p ełn ien ie tego przekazu: "Całość referow ałem w sierpniu tegoż roku śp. rektorowi W ładysław ow i Abraham owi, który zalecił m i zwrócić się do ówczesnego prezesa Polskiej A kadem ii U m iejętności śp. Stanisław a Kutrzeby celem um ieszczenia mej pracy w w ydaw nictw ie Akadem ii. Prezes Kutrzeba po przedstawieniu mu sprawy zapowiedział druk pracy o synodach łuckich, jak rów nież drugiej mojej gotowej pracy o statutach krakowskich 1509 r. w Studiach i Materiałach do Historii Ustawodawstwa Synodalnego w Polsce4. Wybuch w ojny jednakże po krzyżow ał w szystkie plany. Obydwa rękopisy gotowe do druku spłonęły w Janow ie Lubelskim doszczętnie wraz z n otatkam i6. Jak można w nioskow ać ze w stępu do III tomu Concilia Poloniae odnośnie synodu diecezji łuckiej i jej statutów, jak również z opo w iadań samego autora, pierwotne jego plany oraz zam ierzenia b yły chyba bardziej am bitne i dalekosiężne. Pobudzały do ich realizacji szczęśliw ie odkryte starodruki, rękopisy, a także przeprowadzone w listopadzie i grudniu 1938 r. kw erendy w Archiwum W atykańskim. Zachętą do dalszej pracy, zgodnie z zamiarem swego Mistrza, była nadzieja publikacji zarówno statutów krakowskich jak i łuckich w w ydaw nictw ie o dobrej naukowo renomie. "Od dawna rozumiano, że statuty synodów prowincjonalnych i die cezjalnych -m ówi Jakub Saw icki w słow ie w stępnym do S tatutów synodalnych Jana Konarskiego -"-są w ażnym źródłem nie tylko dla historyka partykularnego prawa kanonicznego w Polsce, lecz rów nież dla historyka Kościoła w Polsce, historyka dziejów politycznych Polski przedrozbiorowej, badacza historii ustroju i dawnego prawa polskiego, historyka naszej kultury i naszych obyczajów " 6. Z tej też racji niejednokrotnie były już podejm owane przez rozmaite osoby doceniające problem w ysiłk i zm ierzające do kontynuacji prac nad' w ydaniem i krytycznym opracowaniem tekstów naszych statutów sy nodalnych. Prowadzono to jednak dotąd jedynie dorywczo, a publi kacje często rozproszone były w rozm aitych w ydaw nictw ach. Krok naprzód posunęła prace przygotowawcze Polska Akadem ia U m iejętności w Krakowie, o czym wspom ina również Jakub Saw icki w Prolegomena do synodów Kościoła polskiego7, gdy w 1915 r. "po w ołała do życia specjalną serię publikacji Studia i materiały do hi 3 J. w. 4 J.S. Conc, Pol. t. III, s. VII 6 Statuty Synodalne Krakowskie Biskupa Jana Konarskiego z 1509 r.^ opracował J. Sawicki, Kraków 1945, Słow o w stępne s. III. 6 j. w. s. I n. 7 J. Sawicki, Prolegomena do synodyku Kościoła Polskiego, Nad bitka ze sprawozdań Towarzystwa Naukowego W arszawskiego, W y dział II r. 39. 1946 s. 29.