Zbrodnia z urzędu, sprawcy zza biurka. Uwagi i refl eksje na marginesie lektury Konferencja w Wannsee. Droga do "ostatecznego rozwiązania" Petera Longericha, Warszawa 2018, Prószyński i S-ka, ss. 230 Historia zagłady europejskich Żydów uchodzi obecnie za najlepiej udokumentowaną zbrodnię w dziejach ludzkości. Widziana z perspektywy ofi ar daje się odtworzyć nie tylko w oparciu o świadectwa, które zostały zgromadzone po zakończeniu II wojny światowej (wywiady, wspomnienia, zeznania sądowe), lecz

more »

... także dzięki bogatym relacjom powstającym na bieżąco w trakcie tych tragicznych wydarzeń (listy, dzienniki). Choć do zawartych w pamiętnikach opisów, zwłaszcza jeśli zostały one opublikowane po wojnie, należy podchodzić z pewną dozą krytycyzmu, to nie ulega wątpliwości, że ich znaczenie jako źródeł dokumentujących życie codzienne czy losy Żydów w latach prześladowań i zagłady jest nie do przecenienia. Należy jednak pamiętać, że w zakres defi nicji pojęcia "Holocaust" wchodzą nie tylko zbrodnie i ich ofi ary. Holocaust winien być widziany także przez pryzmat jego architektów i sprawców, którzy starannie zaplanowali i dokonali masowej zagłady milionów istnień na skalę światową. Biorąc zatem pod uwagę te dwie najbardziej zasadnicze w tym zakresie kategorie, obok relacji świadków trzeba pamiętać o obfi cie zachowanym materiale archiwalnym wytworzonym przez poszczególne urzędy i instytucje narodowosocjalistycznego aparatu władzy, który pozwala zrekonstruować, choć tylko w pewnej części, proces decyzyjny i przebieg niemieckich zbrodni wymierzonych w ludność żydowską. Informacji na temat drogi do "ostatecznego rozwiązania" można szukać na kartach pamiętników narodowosocjalistycznych 296 Artykuły recenzyjne i recenzje dygnitarzy, w zachowanej po nich korespondencji, drukach rozkazów, przemówień czy wytycznych kierowanych do konkretnych pionów administracyjnych. Spora część tych dokumentów stanowiła materiał dowodowy w trakcie procesów norymberskich, a dodać należy, że wielokrotnie są to zapiski świadczące o bezwzględności i okrucieństwie niemieckiego agresora. Spośród nich na pierwszy plan wysuwa się ta część materiałów, w skład której wchodzą dokumenty uważane za najważniejsze świadectwa ludobójstwa w okresie istnienia III Rzeszy, takie jak protokół konferencji w Wannsee z 20 I 1942 r. 1 , poznańska mowa Reichsführera SS Heinricha Himmlera z 4 X 1943 r. 2 , dzienniki Hansa Franka 3 czy Alfreda Rosenberga 4 . Zdaniem Petera Longericha, wybitnego niemieckiego historyka, wizja zagłady europejskich Żydów, wbrew zastosowanym w treści dokumentu eufemizmom, w najbardziej czytelny sposób została przedstawiona na kartach protokołu konferencji w Wannsee, czego dowodzi na łamach publikacji Konferencja w Wannsee. Droga do "ostatecznego rozwiązania" 5 , której tłumaczenie przed kilkoma tygodniami ukazało się na polskim rynku wydawniczym. Jak czytamy we wstępie wspomnianej pracy: "Protokół konferencji w Wannsee uchodzi tym samym dzisiaj za symbol dokonanego z zimną krwią, zorganizowanego biurokratycznie i opartego na podziale pracy masowego mordu na europejskich Żydach; za niemal niepojęty dokument, w którym zostało