Elke dinsdag kwamen de Amsterdamse buurmannen Louw en Krelis samen om onder het genot van een stevige borrel het laatste nieuws te bespreken. Elke donderdag deden hun vrouwen Grietje en Diewertje hetzelfde, maar dan met een bakje koffie. Er was genoeg om over te praten, want de buren leefden in de patriottentijd (1780-1787), midden in het strijdgewoel tussen patriotten en orangisten. De patriotten-enerzijds regenten die hun eigen positie wilden versterken ten opzichte van de steeds machtiger

more »

... dende stadhouder Willem V, en anderzijds de burgerij die voor haar rechten opkwam-streden voor meer zeggenschap en zelfs een volksvertegenwoordiging. De orangisten waren conservatiever en stonden pal achter de stadhouder. De politieke strijd in deze revolutionaire patriottentijd was niet alleen een zaak van de elite: vrijwel de gehele bevolking moest kleur bekennen. De patriotten verenigden zich in (wapen) genootschappen, waarbij het volk werd gestimuleerd zich aan te sluiten. Wie dat deed werd als een ware patriot beschouwd, wie dat niet deed als een verderfelijke orangist. Zo kon een nieuwe politieke cultuur ontstaan die een praktische uitwerking gaf aan de vrijheidsidealen. 1 De drukpers was daarbij voor de patriotten van groot belang, en de orangisten probeerden met hun eigen publicaties vervolgens een tegenwicht te bieden. Ook de bovengenoemde buren waren onderdeel van die publicatiestrijd. Ze waren personages in twee politieke tijdschriften, Louw en Krelis en Grietje en Diewertje, die de lezer voor de patriotse zaak moesten winnen. Voorheen waren in onrustige tijden grote aantallen pamfletten op de markt gekomen, in de patriottentijd verschenen voor het eerst ook politieke periodieken. De autoriteiten stelden dit niet op prijs, maar censuur was in de vroegmoderne tijd weinig effectief in de Nederlanden. Steden en gewesten bepaalden op dit gebied hun eigen regels, waardoor een blad dat verboden werd, gemakkelijk via een andere plaats verkregen kon worden. Veel schrijvers bleven anoniem en konden zo relatief gemakkelijk hun straf ontlopen. 2 Lezersrevolutie en onderzoek Wie lazen nu precies die nieuwe politieke tijdschriften? Daarover bestaat nog steeds onenigheid onder historici. In de jaren zeventig van de vorige eeuw stelde Rolf Engelsing dat er eind acht-tiende eeuw in Duitsland een lezersrevolutie plaatsvond: er zouden meer lezers zijn gekomen (het publiek breidde zich uit naar de brede burgerij) en deze lezers zouden ook meer verschil-lende publicaties zijn gaan lezen. 3 Er vond een verschuiving plaats van het telkens weer intensief