In opdracht van de tijd? (De) Nederlandse cultuur in Europese context KAREL DAVIDS Voor deze afsluitende beschouwing van het ijkpuntenproject werden door de organisatie van dit congres drie vragen voorgelegd. Alle drie leveren ze volop stof voor discussie, maar de volgorde waarin ze zijn aangereikt, weerspiegelt, naar ik aanneem, ook een bewust bedoelde, opklimmende reeks van provocatie. Ik zal ze u noemen. De eerste vraag luidt: wat is nu precies de waarde geweest van het begrip 'ijkpunt'?

more »

... rs dan in het bekende werk van Jan Romein, Op het breukvlak van twee eeuwen uit 1967, dat in de inleiding van ieder ijkdeel trouw als inspiratiebron wordt genoemd, is bij het onderzoeksprogramma 'De Nederlandse cultuur in Europese context' niet een bepaald theoretisch concept als uitgangspunt genomen, zo wordt gesteld. Vervalt daarmee eigenlijk niet de zin van het begrip 'ijkpunt'? Of anders gezegd: waaraan wordt het 'punt' dan eigenlijk 'geijkt'? De tweede vraag van de organisatoren betreft de keuze van de momenten waarop geijkt werd. Valt de keuze van het beginpunt en de volgende peiljaren wel te verdedigen en op grond van welk argument dan wel? De derde vraag, die de organisatoren stelden, heeft betrekking op het 'eigene' van de Nederlandse cultuur. Wat valt er op grond van de ijkpuntdelen nu te zeggen over het specifieke van de Nederlandse cultuur? Is er niet sprake van een min of meer verkapt essentialisme, een denken in termen van de 'Nederlandse volksaard' ? In de publiciteit over het project, zo zeggen de organisatoren, is bovendien nogal de aandacht gevestigd op het feit dat Nederland al van oudsher een soort 'poldermodel' zou hebben gekoesterd. In welke mate heeft men bij de uitvoering van het ijkpuntenprogramma in de jaren negentig de verleiding ondergaan (en misschien niet weerstaan) een beeld te scheppen dat overeenkwam met het zelfbeeld van de destijds heersende politici? De eerste twee vragen zal ik, relatief kort, in onderlinge samenhang bespreken. Bij de derde vraag zal ik langer stilstaan. Lengte en breedte Wat is het nut en nadeel geweest van het idee van ijkpunten en de selectie van de ijkpuntjaren? Mijn stelling is, dat de opzet wel nadelen heeft opgeleverd, maar dat die meer voortvloeien uit de uitwerking dan uit de keuze van de benadering op zich. Iedereen die zich geconfronteerd ziet met een mega-opdracht als: onderzoek de plaats en functie van de Nederlandse cultuur in internationaal, met name Europees verband, en de betekenis van de internationale, in het bijzonder Europese, context BMGN, 117 (2002) afl. 4. 544-556