GİRİŞ Paxlak m lər (Fabaceae L ndl.) fəs ləs nə dax l olan Glycyrrh za L. -B yan c ns n n 22dən çox növ Avropa, Amer ka, Ş mal Afr ka və Avstral yada yayılmışdır. Azərbaycanda 6 növə (Glycyrrhiza uralensis Fisch ex DC. -Ural biyanı (= G. glandulifera Waldst. et Kit.-Vəzili biyan), G. aspera Pall.-Qırışıq biyan, G. echinata L.-Kələköt r biyan, G. foetidissima Tausch.-Ağıriyli biyan, G. macedonica Boiss & Orhanides -Makedoniya biyanı və G. glabra L. -T ks z biyan.) rast gəlinir ki, bunlardan da

more »

... i növ (G. uralenses və G. glabra) artıq kulturada becər l r. Dərman k m st fadə ed lən köklər n təm zlənm ş xammalının rəng xar cdən açıq-sarı rəngdən, qonur-sarı rəngə qədər dəy ş r. İys z, t nd ş r n dadlı, azacıq qıcıqlandırıcıdır. B t n yeraltı h ssələr keyf yyətl dərman xammalı hesab olunur. Ql s rr z n və ql s rr z n turşusu dezoks kort kosteronu tənz mləy r. Ösk rəkkəs c , lt habsorucu və spazmolot k dərmandır. Mədəbağırsaq, ösk rək əleyh nə yumşaldıcı «Elekasol», «M rfaz n», «Kasm n», «Roql d s» b tk n n preparatları vardır. Toz k m kompleks qarışıqlara «Kodelak» m saldır. Kök ndən hazırlanan quru və qatı ekstrakt (0,25 % ammonyak) s nə el ks r d r [Mashkovskiy, 1977]. Köklər ndə 23 % ql ç rr an n, 4 % avono dlər, stero dlər, ef r yağları, askorb n turşusu, aşı maddələr, p qmentlər və qatran vardır. Ş r n dadlı byan köklər ndə sapon nlər -ql ç rraz n (23 %, şəkərdən dəfələrlə ş r n), avono dlər (4 %-ə qədər l kv rat n, l kv r t gen n, zol kv r t n), ql çerr t n turşusu, askorb n turşusu, stero dlər, ef r yağı, şəkər, p qment, qatran, asparg n və sel k maddələr vardır. B tk n n yer st h ssəs aşı maddələr , avono dlər, ef r yağı, şəkər, p qmentlərdən toplayır. Kök və kök msovlarında tr terpen sapon nlər , qatran, zv turşular və p yl yağlar vardır [Biologically active substances, 2001]. Dərman b tk lər zər ndə m as r dövrdə aparılan senopopulyas ya tədq qatları x susən təsərr fat əhəm yyətl b tk lər n səmərəl st fadəs , təb senozların bərpası, aqrof tosenozların yaradılması növlər n qorunması ç n əvəz olunmazdır. Son dövrlərdə b t n d nyada b oloj eht yatlardan səmərəl st fadə, b tk lər n qorunmasına da r əməl tədb rlər n hazırlanması senopopulyas ya tədq qatları səv yyəs ndə aparılmaqdadır. Bu məqsədlə lk dəfə olaraq Azərbaycan orasında yen arealları aşkar ed lən G. uralensis və G. glabra növ n n senopopulyas yalarının nk şaf d nam kası öyrən lm ş, həyat l y n n q ymətlənd r lməs aparılmış, həmç n n ekoloj şəra tlərə adaptas ya mkanları m əyyənləşd r lm şd r.