Türkmen Türkçesinde Metafor Yoluyla Oluşturulan Birleşik Adlar
Engin GÖKÇÜR
2020
Mavi Atlas
Öz Bir sözcük ya da kavramın ilgi ve benzetme neticesinde söz konusu anlamının dışında farklı bir anlam ifade edecek şekilde kullanılmasına metafor adı verilir. Metaforlar daha somut ve göreceli olarak yapılandırılmış bir alanla (hedef) daha soyut ve yapılandırılmamış bir alan (kaynak) arasındaki kavramsal eşleştirme süreci olarak nitelendirilebilir. 17. yüzyıla kadar yerleşik hayata geçemeyen Türkmen Türklerinin dil ürünlerinde göçebe yaşam tarzının izleri belirgin bir şekilde görülür. Türkmen
more »
... Türkçesinde metaforla oluşturulan birleşik adlarda Türklerin yaşam tarzının, hayata bakış açılarının, kültürel değerlerinin yansıması görülür. Bu bağlamda insanoğlunun günlük yaşamında en çok kullandığı temel kavramlarla ilgili organ, renk ve sayı adlarının Türkmen Türkçesinde metafor yoluyla oluşturulan sözcüklerin çoğunluğunu oluşturduğu görülür. Halı, kilim, battaniye, giyim eşyaları, başörtüsü gibi el sanatlarına bağlı eşyaların ve nakışların adlandırılması benzetmeye dayalı metaforların kavramlaştırma ve somutlaştırma olanakları ile sağlanmıştır. Bunun yanında bitki, eşya, nesne, yer ve hayvan adlarının teşekkülünde yine metaforlaştırılan kavramların kullanıldığı görülür. İnsanların fiziksel ve karakter özelliklerinin de benzetme amacı güdülerek birtakım metaforlarla ifade edildiği görülür. Türkmen Türkçesinde metafor yoluyla oluşturulan birleşik adlar, birleşiği oluşturan unsurlarına göre üç başlık altında incelenmiştir. Birinci başlık altında birinci bileşeni metaforik kullanılan birleşik adlar; ikinci başlık altında ikinci bileşeni metaforik kullanılan birleşik adlar incelenmiştir. Üçüncü başlık altında ise her iki bileşeni metaforik kullanılan birleşik adlar ele alınmıştır. Bu gruptaki birleşik adlar kendi içerisinde 8 alt başlıkta incelenmiştir. Makaledeki veriler Türkmen Türkçesi üzerine oluşturulan sözlüklerden elde edilmiştir. Abstract Metaphor is the use of a word or concept in a way that expresses a different meaning other than its meaning as a result of the genitive or analogy. Metaphors can be described as a conceptual matching process between a more concrete and relatively structured area (target) and a more abstract and unstructured area (source). The traces of the nomadic lifestyle are evident in the language products of the Turkmen Turks, who did not live until the 17th century. Compound nouns created with metaphors in Turkmen Turkish reflect the life style of Turkish people, their perspectives and cultural values. In this context, it is seen that the names of organs, colours and numbers related to the basic concepts that human beings use most in their daily life constitute the majority of the words formed through metaphor in Turkmen Turkish. The naming of handicrafts and embroidery such as carpets, rugs, blankets, clothing, headscarves and embroidery are provided with the conceptualization and concretization possibilities of metaphors based on analogy. In addition, it is seen that the metaphorized concepts are used in the formation of plant, article, object, place and animal names. It is seen that the physical and character traits of people are expressed with some metaphors for the purpose of analogy. Compound nouns created through metaphor in Turkmen Turkish have been analysed under three headings according to their constituent elements. Compound nouns whose first component is used metaphorically under the first title; under the second title, the compound nouns whose second component is used metaphorically are examined. Under the third heading, the compound nouns whose both components are used metaphorically are discussed. Combined nouns in this group are examined under 8 subtitles. The data in the article has been obtained from dictionaries studied on Turkmen Turkish.
doi:10.18795/gumusmaviatlas.752065
fatcat:p5gfwlakp5brrknyqmqfh4x4n4