PROBLEMATYKA WSPÓŁCZESNYCH FUNKCJI W ZABYTKOWYCH BYŁYCH ŻYDOWSKICH DOMACH MODLITW NA PRZYKŁADZIE "DUŻEJ" SYNAGOGI W JAROSŁAWIU Publikacja traktuje o morfologii synagog europejskich. Omówiono w niej tradycyjne zasady wystroju wnętrz oraz reguły wznoszenia bóżnic. Przeanalizowano historię i stan zachowania "dużej" synagogi w Jarosławiu, przeprowadzono inwentaryzację oraz studia archiwaliów, wykonano szkice odręczne i dokumentację fotograficzną. Przedstawiono istniejące w obiekcie zagrożenia.

more »

... ślenie ich było niezbędne do pełnego poznania obiektu i przyjęcia działań konserwatorskich celem jego ratowania. Zaproponowano koncepcję aranżacji byłej synagogi dla Zespołu Szkół Plastycznych w Jarosławiu. Wszelkie działania na zabytku wraz z pracami restauratorskimi miały na celu nadanie budynkowi cech utylitarnych. Jednak warunkiem ich przeprowadzenia było poszanowanie wartości historycznych zabytku. Istotną sprawą było również zachowanie autentyzmu zabytku, nie może mieć bowiem miejsce jego fałszowania i domniemanego odbioru. Dlatego też wszelkie nowo wprowadzane elementy posiadają nowoczesne formy, dzięki czemu odróżniają się od oryginalnej, zabytkowej substancji. Zaprojektowano przestrzenie wystawiennicze prac plastycznych oraz kameralną ekspozycję żydowskiego dziedzictwa kulturowego. Wprowadzono odpowiedni scenariusz wystawienniczy, który został przewidziany tak, by pobudzić ciekawość zwiedzających, obserwatorzy nie będą zatem biernymi, znużonymi widzami, lecz aktywnymi performerami. Do architektury budynku wprowadzono elementy nawiązujące do jego wcześniejszego przeznaczenia: antresolę -w odniesieniu do babińca oraz szklaną instalację na kształt tuby -w odniesieniu do bimy. Systemowo zaprojektowany układ świateł podkreśli poszczególne eksponaty, wyłoni je z przestrzeni. Całość ekspozycji zapewni zwiedzającym nowe wrażenia estetyczne. Widz zostanie niejako "wciągnięty w wir sztuki", będzie kontemplował barwy, faktury i kształty. Celem zobrazowania przyjętych rozwiązań załączono rysunki techniczne i wizualizacje wnętrz. Wprowadzenie Przy wznoszeniu synagog korzystano z form powszechnie stosowanych w architekturze europejskiej. Wybór rozwiązania musiał uwzględniać zarówno złożone potrzeby gminy żydowskiej, jak i ograniczenia wynikające z prowadzonej wobec Żydów polityki władz. Wymagano, aby budynek synagogi był skromny, nie wyróżniał się od otaczającej zabudowy oraz nie przypominał kościoła 3 . Różnorodność stylowa synagog wynika ze zróżnicowania tradycji i wpływów lokalnych społeczności. Większość bóżnic zachowała jednak pewne swoiste formy architektoniczne 4 . Głównym pomieszczeniem każdej synagogi jest sala modlitw 5 , wnętrze, które powinno zapewniać wszystkim wiernym jednakowe warunki udziału w modlitwach 6 . Najodpowiedniejszym jej kształtem jest zatem niezbyt wydłużony prostokąt o płaskich ścianach, bez wnęk i uskoków 7 . Ponadto korzystne jest, jeśli sala modlitw jest położona nieco niżej od prowadzącego do niej przedsionka. Jest to nawiązanie do biblijnego wersetu: "Z głębokości wołam do Ciebie, Jahwe" 8 . W układzie wnętrza sali głównej nie ma podziału na stan duchowny i świecki, a także charakterystycznego dla świątyń chrześcijańskich wyodrębnienia przestrzeni prezbiterium i nawy. Nie posiada ona również ukierunkowania na jeden punkt -ołtarz, gdyż w trakcie nabożeństw zmienia się przedmiot uwagi wiernych 9 . W centralnej części sali modlitw znajduje się bima -podwyższenie z pulpitem, z którego jest czytana Tora, są prowadzone modlitwy i wygłaszane nauki. Na to miejsce są przynoszone rodały uprzednio wyjęte ze świętej skrzyni lub szafy ołtarzowej (z hebr. aron ha-kodesz) osłoniętej kotarą (z hebr. parochet), gdzie są przechowywane 10 . Aron ha-kodesz powinien się znajdować przy ścianie zewnętrznej, skierowanej ku Jerozolimie, tak aby zwrócony ku niemu wierny modlił się w stronę Świętego Miasta. W Europie była to ściana wschodnia. Aron ha-kodesz wyznaczał zatem główną oś, bima zaścentrum wnętrza 11 . Zarówno do wolno stojącej bimy, jak też do świętej szafy prowadziły schody o wysokości 5-6 stopni 12 . 3 Piechotek M.K.: Bramy Nieba. Bóżnice murowane na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej. Wydaw. Krupski i S-