Ayşe MERMUTLU 1 ÖZ Hız, son dönem sosyal teorinin ve daha özelde sosyolojik yazının ana gündem maddelerinden birini oluşturmakta ve çağdaş toplumsal değişimi karakterize etmede paradigmal değer taşıyan bir nosyon olarak karşımıza çıkmaktadır. Hız üzerine gelişen söz konusu gündem, zamanın sosyolojik kavranışına ve toplumsal zaman inşasının geç-modern yordamlarına ilişkin teorik katkıları içermesinin yanı sıra geç-modernliğin sosyal ontolojisine, çağdaş neoliberalizmin ekonomi-politiğine,

more »

... alın ve siyasetin imkânına ve yeni koşullarına ilişkin sosyolojik içgörülerin geliştirilmesine katkıda bulunan verimli bir tartışma zemini de sağlamaktadır. Bu makalede, söz konusu tartışmalarda hız nosyonunu farklı biçimlerde kodlayan ve her biri aynı zamanda geç-modern zamansallığın semptomları olarak okunabilecek üç ana izlek ayırt edilmektedir: belirsizlik, dolayımsızlık ve eşzamansızlık. Belirsizlik, genel bir anlatımla, toplumsal öngörülebilirliğin azaldığı ya da tamamen ortadan kalktığı, beklenti ufkunun eylemliliğe yön tayin etmeyi mümkün olmaktan çıkartacak denli sınırlandığı bir zamansallığa göndermede bulunur; burada vurgu, değişimin hızının vardığı noktada gelecek boyutundan yoksun kılınan ve kendi üzerine kapanan bir şimdi üzerinedir. Dolayımsızlık, zamansal ve mekânsal sınırlamaları önemli ölçüde elimine eden gerçek zamanlı iletişim ağlarının mümkün kıldığı, "şimdi ve burada" biçiminde özetlenebilecek bir tecrübenin zamansallığına göndermede bulunur; bu yakınlık ve dolayımsızlığın ürettiği zamansızlaşmış şimdi, geç-modern zamansallığın bir diğer semptomu olan belirsizliğin üretimine de katkıda bulunmaktadır. Eşzamansızlık ise, özgül bir anlamda, değişimin hızının toplumu oluşturan çeşitli kurumların eşzamanlı bir gelişim süreci göstermesine imkân tanımıyor olmasına göndermede bulunur; burada hız, toplumun farklı düzeylerinde ve çeşitli şekillerde ortaya çıkan eşgüdümsüzlüklerde kendini ele verir. Hızın semptomları olarak okunabilecek bu üç izleğin genel bir betimlemesi yapıldıktan sonra, geç-modern zamansallığın daha yetkin bir okumasının onun eşzamansızlık olarak kavranışı temelinde mümkün olabileceği tezi işlenecektir. Eşzamansızlık hızın, hız paradigmasının sınırlılıklarının ötesinde bir kavranışına imkan veren bir nosyon olarak; geç-modern zamansallığın çoğul ve katmanlı yapısını anlamaya, eşitsizlik biçimleri ve güç ilişkilerinde cisimleşen toplumsal antagonizmaların temporal boyutunu değerlendirmeye ve karşı-zamansallıkların imkanını sorgulamaya alan açan bir bağlamı oluşturmaktadır. ABSTRACT Speed constitutes one of the main topics in recent social theory and particularly in sociological writing, and emerges as a notion that has paradigmatic value in characterizing contemporary social change. The agenda on speed includes the theoretical contributions to the late-modern procedures of the construction of social time and sociological conception of time as well as provides also a ground for discussion contributing to the development of sociological insights into the social ontology of late-modernity, the economy-politics of contemporary neoliberalism, the possibilities and new conditions of sociality and politics. In this article, three main traces are distinguished that each one encodes the notion of speed in different ways and can be read at the same time as the symptoms of late-modern temporality: uncertainty, immediacy and desynchronization. Uncertainty refers to a temporality in which the social predictability is diminishing or completely out of the way and the horizon of the expectation is so limited as to make it impossible to direct 1 Yrd. Doç. Dr., Fırat Üniv., İnsani ve Sosyal Bilimler Fakültesi, Sosyoloji Bölümü, ELAZIĞ amermutlu@firat.edu.tr