I STUDY LEADER: DR. D.J. BOS ' POTCHEFSTROOM 1993 UITTREKSEL "Die rol en ontwikkeling van intermediere streke in nasionale jisiese beplanning". Vir die doeleindes van hierdie studie word die nasionale fisiese ruimte verdeel in drie spesifieke sones, naamlik die metropolitaanse streek (kem), die intermediere streek ( oorgangsone ), asook die periferie streek .wat die grootste fisiese oppervlakte in 'n ontwikkelende land soos SuiO-Afrika beslaan. Die intennediere streek bestaan uit die

more »

... reek' tussen die metropool en die periferie en word geidentifiseer deur middel van homogene karaktereienskappe wat die intennediere streek as spesifieke entiteit in fisiese beplanning laat figureer. In tenne van geografiese eienskappe, het die intennediere streek heelparty raakpunte met Friedmann (1966) se 'opwaartse oorgangstreek'. Die intennediere streek word egter nie net deur morfologiese groeiprosesse gerdentifiseer nie, maar ook deur middel van migrasiepatrone, die hervestiging van ekonomiese aktiwiteite, streekontwikkelingsbeleid en die ruimtelike verspreiding van ekonomiese aktiwiteite. In tenne van streekbeplanning in Suid-Afrika, het die intennediere streek heelwat aandag ontvang in tenne van beplande desentralisasie van ekonomiese aktiwiteite. Sedert die laat I 950's het die Suid-Afrikaanse regering geen moeite gespaar in die aanwending en aansporing van 'n groeipool-strategie vir die doeleindes van streekontwikkeling nie. Die oorsprong hiervan word gevind in die destydse Eerste Minister, dr. H.F. · Verwoerd se 'grensgebied'-ontwikkelingstrategie, wat gebaseer was op die stimulering van groeipunte aanliggend tot metropolitaanse streke en/of aanliggend aan die tuislande. Hierdie beleid ten opsigte van streekontwikkeling het verskeie veranderings ondergaan in die opvolgende dekades: die grensgebied-groeipunte is herdoop na 'dekonsentrasiepunte' (in die apartheidsfase), 'groeipole', 'groeisentrums', en 'desentralisasie punte' (in die sogenaamde 'grand apartheid'-fase), om maar enkele benamings uit te wys. Die beginsel wat egter steeds gegeld het ten opsigte van streekontwikkeling, uitgesonderd die polities-gernspireerde Uittreksel benadering, was die gebmik van spesifieke stedelike sentra as uitgangspunt vir gemee1iskap-en streekontwikkeling. Nasionale, sowel as intemasionale kritiek ten opsigte van die beginsel van 'aparte ontwikkeling' wat o'nder andere deur hierdie beleid tot uitvoering gebring is, het mettertyd aanleiding gegee tot 'n totaal-nuwe benadering ten opsigte van streekontwikkeling. In plaas van die tradisionele groeipunt-benadering, is 'n unifonne.benad~png in .1991 gelmplementeer, bestaande uit 'n strategie wat. potensieel ontwikkelingsvoordele aan alle stedelike sentra in die nasionale mimte hiedmetropolitaanse gebiede uitgesluit. Volgens hierdie strategie kan enige entrepreneur in elke moontlike ligging in die land, aansoek doen vir finansiele aansporingsmaatreels van die sentrale owerheid vir die vestiging van nuwe industriee in nie-metropolitaanse Suid-Afrika. Die opinie word egter gelewer in die studie dat hierdie verandering in rigting sekere Ieemtes Iaat ten opsigte van die optimale benutting van nasionale ontwikkelingspotensiaal. Hierdie standpunt sal gemotiveer word deur middel van 'n diepgaande studie van die prosesse wat stadsen streekbeplatmiI~g rig en spesifieke voorstelle sal gemaak word ten opsigte van die ontwikkeling van die intennediere streek in nasionale fisiese beplanning. In Hoofstuk 2 van die studie word aandag gegee aan die identifisei"ing en kwalifisering van die intennediere streek op grond van verskeie teoriee en empiriese studies op nasionale sowel as intemasionale vlak. Die identifisering van die intennediere streek is bemoeilik deur 'n tekort aan inligting, aangesien geen spesifieke verwysing daama in die literatuur bestaan nie. Daar word egter geargumenteer dat sekere belangrike prosesse 'saamgevat' kan word in 'n spesifieke mimtelike gebied in die ekonomiese mimte van 'n land. Uit die Iiteratuur blyk dit dat verskeie aktiewe kragte wat morfologiese ontwikkeling belnvloed, gesamentlik aangetref w~rd in die intennediere streek. Aangesien die literatuur nie hierdie streek aandui as bestaande uit spesifieke ontwikkelingspotensiaal as gevolg van bogenoemde karaktereienskappe nie, word 'n fonnele definisie van die intennediere streek in tenne van ekonomiese en mimtelike ontwikkeling afgelei in hierdie hoofstuk. Uittreksel In Hoofstuk 3 word die onderskeie teoriee en prosesse bespreek wat ,stedelike-en streekontwikkeling rig en aanleiding gee tot die manifestasie van .die intennediere streek. Ooreens_temmende migrasieprosesse en '-patrone wat .in ontwikkelde lande ondervind word, is in Suid-Afrika geldentifiseer wat bewys . }ewer van veranderende denke ten opsigte vair ontwikkeling en lewenskwaliteit in spesifieke sektore van die Suid-Afrikaanse samelewing. !fioofst(1k 4 voorsien 1 11 oorsig van streekontwikkelingsbeleid in verskeie lande 'waardeur gepoog word om optimale ontwikkelingstatus te bereik. Hoofstuk 5 is· 'n historiese oorsig van die· ontwikkeling van die Suid-Afrikaanse mimtelike ekonomie sedert die voor-industriele fase, dit wil se, vanafongeveer 1870. Hierdie afdeling voorsien die nodige agtergrond vir die bespreking rakende groeipool-Strategiee wat in Suid-Afrika sedert die l 960's gelmplementeer is. In Hoofstuk 6 word die nuwe Streeknywerheidontwikkelingsplan wat in 1991 die Jig gesien het, geevalueer in tenne van teoretiese agtergrond en praktiese implementering. In die finale ·hoofstuk, 'word 'n i11tennediere streek afgebaken deur middel van spesifieke empiriese data waama deurentyd in hierdie studie ve1wys word. Laastens word 'n intermediere streek-strategie voorgestel wat gebaseer is op verskeie streekontwikkelingsprosesse en -patrone, sowel as verskeie beplanningsinstnunente. en -strategiee.