Moc apotropaionu. Nie tylko o starożytnych reminiscencjach w średniowiecznym uzbrojeniu z terenu ziem polskich

Arkadiusz Michalak
2020
Powierzchnie tarcz dekorowano już od czasów antycznych. Motywem często powtarzanym w ich zdobnictwie były wizerunki złych oczu, potworów, mitycznych zwierząt (signa horribilia). Wyobrażenie z tarczy zwiększało apotropeicznie, ochronne właściwości tarczy. Popularnym motywem twarzy pojawiającym się także na tarczach w tym czasie był również emblemat lwiej fizys, czy postaci ze stylizowanymi zwierzęcymi uszami, przywołujące skojarzenie z postacią mitologicznego satyra oraz personifikacji ciał
more » ... eskich: Słońca i Księżyca. Na ołtarzach powstałych w pracowniach czeskich na tarczach odnajdujemy również maski liściaste lub okolone motywami roślinnymi, które interpretuje się jako przedstawienie dzikiego męża. Jedyne znane dotychczas przedstawienie tarczy z analogicznym motywem z terenu Polski pochodziło ze sceny Ukrzyżowania Chrystusa wyobrażonej na freskach z kościoła św. Marcina w podżagańskim Wichowie, datowanych na 2. ćwierć XV w. (ryc. 1:1). Na łamach artykułu omawiamy kolejne ze sceny Ukrzyżowania: zawartej w Brewiarzu z ok. 1420, Biblioteka Kolegiaty w Głogowie, Biblioteka Uniwersytecka (sygn. IF 442) (ryc. 1:3), z Biblii Sacra Veteri et Novi Testamenti (tzw. Biblia Banków), z ok. 1427 (St. B, R. 162) (ryc. 1:4), fresków z kaplicy Świętej Trójcy na zamku w Lublinie (ryc. 1:2) oraz z kwatery figuralnej Zmartwychwstanie ołtarza z Brodnicy (pow. śremski), datowanego tuż na początek XVI w. Protekcyjne przedstawienie twarzy jest kolejnym motywem o antycznych korzeniach, który znalazł swoje miejsce w kulturze wieków średnich i dekoracji średniowiecznego uzbrojenia.
doi:10.34768/ig.vi14.291 fatcat:psalp5gvb5einpktxa3a2dcapu