ReceNZJe L. Moroz-Grzelak, Bracia Słowianie. Wizje wspólnoty a rzeczywistość, wyd. II, Warszawa 2013, ss. 333. Lilla Moroz Grzelak, uznana polska slawistka, łącząca badania nad literaturą z kwestiami kulturowymi, społecznymi, a także politycznymi opublikowała szereg tekstów poświęconych słowiańszczyźnie (przede wszystkim południowej). Kontynuację jej wieloletnich badań stanowi książka Bracia Słowianie. Wizje wspólnoty a rzeczywistość, w której autorka usiłuje zmierzyć się z zagadnieniem

more »

... i integracyjnych w szerokiej przestrzeni Slavica przede wszystkim w XIX w., kiedy to narodziła się i rozwijała idea panslawizmu. Autorka podkreśla, że pośród wszystkich narodów słowiańskich istnieje wyrażenie "bracia Słowianie", że każda z nacji budowała i rytualizowała mit jedności słowiańszczyzny. Specyfiką tamtej epoki było nakładanie się tendencji integracyjnych (pangermanizm, panamerykanizm, panslawizm itd.) na ideę nacjonalizmu, stawiającego na centralnym miejscu własny etnos. Wydawać by się mogło, że te dwie koncepcje pozostają ze sobą w sprzeczności, ale w epoce romantyzmu preferowano pozaracjonalną wizję świata, kierowano się wielkimi ideami, raczej nie zastanawiając się nad praktycznymi skutkami ich implementacji. Autorka zauważa, że mitu jedności potrzebowano tylko na pewnym etapie, później zaś animozje pomiędzy narodami prowadziły do napięć i konfliktów, jak to było chociażby w przypadku Serbów i chorwatów. Marzenia małych nacji o potędze mogły się zrealizować w wizjach wielkiej wspólnoty, w której każda z zainteresowanych stron chciała odgrywać rolę przywódczą jako "lud wybrany". Książka składa się z sześciu rozdziałów. Pierwszych pięć opisuje tworzenie i rytualizację mitu jedności słowiańskiej w dyskursach wewnętrznych: Polaków, chorwatów, Serbów, Bułgarów i Macedończyków w epoce odrodzenia narodowego. Szósty stanowi krótką analizę powrotów do mitu wspólnoty w XX i XXI w. Traktując o Polsce autorka zauważa, że choć nad Wisłą poszukiwanie jedności miało długą, jeszcze przedromantyczną tradycję, to w wieku XIX idea współdziałania wszystkich Słowian na rzecz budowy lepszej przyszłości nabrała nowego znaczenia, co skutkowało postawami antyokcydentalnymi. Wizje Polaków dość szybko uległy modyfikacjom wskutek imperialistycznych działań Rosji, którą próbowano usunąć ze świata Slavii, przypisując Rosjanom niesłowiańską (np. mongolską) etnogenezę. Polacy nie wzięli udziału w Zjeździe Słowiańskim w Moskwie w 1867 r., za co spotkały ich zarzuty o bycie "Judaszem Słowiańszczyzny". Moroz-Grzelak dokonując przeglądu tekstów literackich czy artykułów prasowych drobiazgowo pokazuje różne koncepcje słowiańskiej wspólnoty terytorialnej (determinowanej realiami politycznymi) konstatując, iż dla Polaków wspólnota słowiańska pozostała jedynie wspólnotą wyobrażoną. Drugi z rozdziałów poświęcony został dyskursowi chorwackiemu. Jak zauważa autorka, choć korzeni idei słowiańskiej jedności u chorwatów można w doszukiwać się u Juraja Križanicia, to uzewnętrzniła się ona w pełni w idei iliryzmu, która uszlachetniała chorwatów, bowiem wedle jej założeń przynależeli oni do wielkiego narodu iliryjskiego, obejmującego Słowian południowych oraz Bułgarów (od Triglavu po