ÖZET Osmanlı ve İran, XVI. yüzyılın başlarından itibaren pek çok anlaşmazlık dolayısıyla birbiriyle mücadele etmiştir. İki taraf arasında yüzyıllarca devam eden bu anlaşmazlık konularından biri de sınır boylarında yaşayan bazı aşiretlerin çıkardıkları sorunlar olmuştur. Bilhassa Van, Bayezid, Hakkâri, Musul, Süleymaniye ve Şehrizor gibi yerlerde bulunan bazı aşiretlerin göçebe yapıları, sosyal ve ekonomik durumları ile aşiret liderlerinin vasıfları, meydana gelen hadiselerin seyrini

more »

... r. Bahsi geçen bölgelerdeki aşiretlerin çoğunluğunun yaylak-kışlak dolayısıyla göçebe yaşamları ve buna bağlı olarak iki devlet topraklarına gidiş gelişleri, bu mevkilerde yaşayan yerleşik ahali üzerinde olumsuz tesirler meydana getirmiştir. Bu çerçevede bazı aşiretlerin Osmanlı ve İran topraklarında yağma, gasp, hırsızlık, adam öldürme gibi huzur ve asayişi bozucu tavırları, sıkça rastlanan vakalar halini almıştır. XIX. yüzyılın ilk yarısından itibaren sorunların daha da artması göçebe aşiretler meselenin iki devlet açısından ne kadar büyük bir sorun oluşturduğunu göstermiştir. Aşiretler meselesinin Osmanlı ve İran üzerinde olumsuz neticeler doğurması dolayısıyla da, 1847 tarihinde imzalanan Erzurum Antlaşması'nın sekizinci maddesi bu konuya ayrılmıştır. Bu maddeye göre; sınır güvenliği ve huzurun tesis edilmesi başta olmak üzere, asayişin sağlanması, hangi aşiretin hangi devlete bağlılığının tespit edilmesi gibi hususlar üzerinde durulmuştur. Ancak antlaşma sonrası Osmanlı-İran sınır tespitinden, bazı aşiretlerin hangi devlete bağlılığına kadar pek çok konu, hem çözümsüzlüğün hem de gerginliğin ana gündemlerinden biri olmaya devam etmiştir. Buna bağlı olarak 1850-1854 yılları arasında Osmanlı-İran sınır bölgelerinde bazı aşiretlerin karıştığı olayların mahiyetine bakıldığında meselenin öyle kolay hallolmayacağı da belli olmuştur. ABSTRACT Ottomans and Iran struggled with each other starting from the early 16 th Century based on several conflicts. One of the items of conflict that lasted for centuries was the trouble caused by the tribes that lived on the borderline. Nomadic structure of the tribes living around the cities of Van, Bayezid, Hakkari, Musul, Süleymaniye and Şehrizor, their social and economical conditions and the qualities of tribal leaders defined the course of the events. Nomadic lifestyle of the majority of the tribes of the area due to their seasonal movements between winter and summer quarters, and resulting movements across the country borders created negative effects on the non-migratory local people of the region. Their actions disturbing the public order and peace on Ottoman and Iranian lands such as pillage, usurpation, robbery and murder became common. Increasing troubles by the first half of the 19 th Century demonstrated how significant the nomadic tribes problem was for both countries. Due to the negative results of tribal issues on both Ottomans and Iran, 8 th clause of the Erzurum Treaty signed in 1847 was spared for this conflict. The clause dealt with mainly establishing border security and peace, securing public order and determination of the loyalties of different tribes to either Turkey or Iran. However, even after the treaty several issues such as the determination of Ottoman-Iran borders and the loyalties of several tribes continued to be the main topics of both the deadlock and conflict between these two 1 Yrd. Doç. Dr., Bingöl Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü-BİNGÖL Mail:suluerler@bingol.edu.tr F.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi 2015-25/2 250 states. Consequently, a review of the events the border tribes involved in the Ottoman-Iran border region during 1850-1854 would demonstrate that the conflict would not be resolved easily. Esasında bu noktada üzerinde durmak istediğimiz husus, 1850-1854 yılları arasında Osmanlı-İran gerginlik konuları ve o dönemde yürütülen sınır tespiti çalışmaları sürecinde 7 , iki devletin sınırlarındaki bazı aşiretlerin çıkardığı olayların yansımalarını ele almaktır. Zira bu döneme ilişkin Başbakanlık Osmanlı Arşivi'nde epeyce belge ve bilgi bulunmaktadır. Bu belgeler incelendiğinde 2 Ramazan Balcı, Osmanlı'nın Doğu Siyaseti, Yitik Hazine Yay., İstanbul, 2010, s. 71-74. 3 Bahsi geçen yerlerdeki aşiretler ve bunlar hakkında detaylı bilgi için bkz.