Dziat alność konspiracyjna Stronnictwa Demokratycznego (1939-1945) i Stronnictwo Demokratyczne podjęło działalność konspiracyjną-organizacyjną i polityczną-już w pierwszych miesiącach okupacji1. Odegrało ono istotną rolę w dziejach Polski Podziemnej, choć oczywiście jego pozycja w konspiracyjnym życiu politycznym nie była tak doniosła, jak czterech partii koalicji rządowej. Dwa lata istnienia Klubów Demokratycznych i od kwietnia 1939 roku zaledwie pięć mie-sięcy funkcjonowania partii

more »

... , nie dały ruchowi demokratycznemu możli-wości pełnego ukształtowania się i osiągnięcia zwartości organizacyjnej i politycz-nej. Konsekwencją tego były późniejsze procesy dezintegracyjne, które doprowadzi-ły w końcu do rozłamu w partii. Przyczyniło się do tego także to, że SD skupiało działaczy o różnym światopoglądzie i przeszłości politycznej. Wybuch II wojny światowej utrudnił rozwój polityczny i organizacyjny Stron-nictwa Demokratycznego. Jednak, pomimo rozproszenia niemal po całym kraju kie-rownictwa partii, a nawet częściowej jego emigracji, niemal bezpośrednio po zakoń-czeniu działań wojennych wznowiła ona swoją działalność2. Wielu członków Klu-bów Demokratycznych i Stronnictwa włączyło się w czynną walkę z okupantami. 1 W podjętej próbie prezentacji działalności konspiracyjnej Stronnictwa Demokratycznego zwrócono uwagę przede wszystkim na działania obu głównych nurtów partii-SD "Prostokąt" oraz Stronnictwa Polskiej Demokracji (także jego struktury młodzieżowej). Poza tym za istotną dla realizacji tematu ba-dawczego uznano charakterystykę głównych ośrodków Stronnictwa funkcjonujących poza Warszawą oraz prac podejmowanych przez demokratów, mających na celu utworzenie Komitetu Zagranicznego SD na emigracji. Skromna baza źródłowa przechowywana głównie w Centralnym Archiwum Historycznym Stronnictwa Demokratycznego i archiwach terenowych ośrodków SD nie pozwala na pełną prezentację konspiracyjnych prac Stronnictwa prowadzonych w latach wojny i okupacji, zwłaszcza w Łodzi, Lwowie 1 Wilnie. Stąd część problematyki badawczej została jedynie zasygnalizowana. 2 Ze względu na brak źródeł trudno jest określić jaką liczbą członków dysponowało SD w chwili wybu-chu wojny. M. Murek wspominał o 7 tysiącach członków. Sądzić można jednak, że liczba ta została za-wyżona. Bardziej prawdopodobne jest, że SD i Kluby Demokratyczne zrzeszały około 2-3 tysięcy ludzi. Jak twierdzili E. Kulesza i A. Fiderkiewicz, Stronnictwo Demokratyczne posiadało znaczną liczbę sym