Discipline is the soul of an army. It makes small numbers formidable; procures success to the weak, and esteem to all. George Washington do kapitanów pułków wirginijskich, 29 lipca 1759 r. 2 Opinia wyrażona przez przyszłego triumfatora w wojnie o niepodległość kolonii amerykańskich mogłaby zostać wypowiedziana przez niemal każdego wojskowego w każdej epoce na każdej szerokości geografi cznej. Niemniej jednak istotne jest, że Washington napisał to zdanie pod wpływem świeżych doświadczeń

more »

... a 1. pułkiem z Wirginii i prób przeobrażenia tej milicyjnej jednostki w oddział dorównujący wyszkoleniem i karnością regularnej armii brytyjskiej 3 . Nie jest też przypadkiem, że tworzone na przełomie XVIII i XIX stulecia armie narodowe, mimo iż opierały się na przymusowej służbie wojskowej mieszkańców państwa, czerpały wzorce organizacyjnodyscyplinarne nie ze swoich odległych średniowiecznych odpowiedników -formacji również rekrutowanych na podstawie obowiązku służby określonych grup ludności (m.in. pospolite ruszenie, obrona krajowa 4 ), ale właśnie 1 K. Łopatecki "Disciplina militaris" w wojskach Rzeczypospolitej do połowy XVII wieku, Instytut Badań nad Dziedzictwem Kulturowym Europy, Białystok 2012, ss. 801; idem, Organizacja, prawo i dyscyplina w polskim i litewskim pospolitym ruszeniu (do połowy XVII wieku), Instytut Badań nad Dziedzictwem Kulturowym Europy, Białystok 2013, ss. 660.