Treść: 2. K arna od pow iedzialność: A. P rzestęp stw a u m yśln e. B . P rzypadek. -I. O b iek tyw izm jak o p od staw a o d p ow ied zialn ości za przypadek. 1. Z w iązek przyczyn ow y. 2. R egu ła rei illicita te. 3. R es illicita . 4. R eguła rei licita te. -II. S u b iek ty w izm jak o p od staw a o d p ow ied zial n o ści za przypadek. 1. Z ły zam iar w przypadku. 2. W ina n ieu m yśln a w przypadku. 3. D om n iem an ie p raw ne w in y u m yśln ej i n ieu m yśln ej. 4. N iezn ajom ość

more »

... u. 5. R ozwój p ojęcia w in y n ieu m yśln ej. 6. W nioski. 2. K arna od p ow ied zialn ość A. Przestępstwa umyślne Przestępstw o, w m yśl praw a dekretałów , jak w niniejszej pracy zaznaczone było, można popełnić tylko z w iną um yślną. "Voluntas enim & propositium distinguuntur m aleficium " V . Przestępstw a * P oczątek rozpraw y znajd u je się: Prawo Kanoniczne 8 (1965) nr 2 s. 3-34; Prawo Kanoniczne 8 (1965) nr 3-4 s. 79-104; Prawo Kanoniczne 14 (1971) nr 3-4 s. 69-.148; Prawo Kanoniczne 15 (1972) nr 1-2. 1 Por. Bernardus Parmiensis, Glos. ad X , V, 13, 2, v. "Ani mo id faciendi"· . "V oluntas en im propositum d istin gu u n tu r m a lefic iu m ", ed itio V en etian a 1584, coi. 1718. Glos. Ord. ad Clem. V, 4, 1: "N ota quod fu rio su s proprie non d elin q u it, qu ia d elictu m non fit sin e anim o d eliq u en d i", coi. 278; Glos. ad X , V, 12, 1, v. "Per industriam", coi. 1695; Glos. ad X , V, 12, 18, v. "Voluntatem non habuerit occidendi, neque ipsius studio" etc., c o l.'1710; Dig. 47, 2, 54 (53): "Nam m a leficia volu n tas et propositum d eliq u en tis d istin g u it". M y r c h а M., Próbie m w iny w karnym ustawodawstwie kanonicznym, P raw o K an on iczne, 1972, Nr 1-2. Schw arz A.., Figura hominis diligentis in re culpae iuridicae, R om ae 1952, 125. W e r n z F!, J u s decretalium VI, Jus poenale ecclesiae Catholicae, Prati 1913, 13 sq., H ollw eck J., Die kirchliche Strafgesetze, M ainz 1899, 65, § 1. D evoti J., Institutionum canonicarum libri IV, ed. 6, lib. IV, tit. 2, § 1. Hins ehius P., System des katholischen Kirchenrechts, B erlin 1895, V , 907. , Kahn L., É tude sur le d élit et la p ein e en droit canonique, N ancy 1898, 17. Lega M., Praelectiones in textum iuris canonici, De delictis et poenis, ed . 2, R om ae 1910, 22, n. 20. K s. M. M y rc h a [2] um yślne ścigane są sankcjam i karnym i przew idzianym i w ustawie. I tak papież Aleksander III (1159-1181) za dobrowolne i świadom e m orderstw o dzieci przez m atkę nakazuje umieszczenie tejże w klasztorze do końca życia, celem odpokutow ania tak cięż kiej zbrodni. W w ypadku, gdyby zachodziło uzasadnione podejrze nie niepowściągliwości ze strony niew iasty nie należy odmawiać jej praw a zaw arcia m ałżeń stw a2. Pokutę, jako sankcję karną za tego rodzaju przestępstwo, przew iduje papież Lucjusz III (1181-1185)3. Sankcje te w porów naniu z karam i przew idzianym i przez ustaw odaw stw o państw ow e były łagodnym i. Ojcobójstwo w praw ie państw ow ym , przez które należy rozumieć nie tylko zabójstwo ro dziców przez dzieci, ale i odwrotnie, pociągało za sobą karę chłosty za pomocą rózek aż do upływ u krw i, zaszycie w w orku razem z czterem a zw ierzętam i i: psem, kogutem, żm iją i m ałpą oraz w rzu cenie do m orza lub rzeki, celem poniesienia śm ierci i . Surow e sankcje karne praw o dekretałów przew iduje za um yślne zabójstwa. N iepopraw ny mężobójca w inien być deponowany, jeżeli nim był duchowny, w ydany w ładzy świeckiej, k tó ra w inna m u w y mierzyć karę śm ierci s. Spraw ca tego rodzaju przestępstw a zaciągał niepraw idłow ość (irregularitas) oraz niezdolność do uzyskania bene ficjów kościelnych. Ponadto jeśli nim był świecki należało mu w y m ierzyć ekskom unikę. Duchownym karę depozycji oraz umieszcze-2 Por. X , V, 10, 1. 3 Por. X , V, 10, 2. 4 Por. Dig. 48, 9, 1-9, De lege Pompeia de parricidis. Dig. 48, 9, 1: "Marcianus... L ege P om p eia de parricidis cavetu r, ut si quis patrem , m atrem , avu m , aviam fratrem , sororem , ...occiderit, cu iu sve dolo m alo id fa ctu m erit, ut p oena ea ten ean tu r, quae e st legis C orneliae de siccariis. Sed et m ater, quae filiu m filia m v e occiderit, eius leg is, poena afficitu r; et avus, qui nepotem occiderit; et praeterea qui em it ven en um , ut patri daret, q u am vis nor. p otu erit dare". Dig. 48, 9, 9: "Modestinus... P o en a p aricid ii m ore m aiorum haec in stitu ta est, ut parricida v irg is san gu in eis verb eratu s d ein d e cu lleo in su atu r cum can e, gallo gallin aceo, e t vip era, et sim ia; dein d e in m are profundum cu lleu s iactatur; h o c ita, si m are p roxim u m , sit, alioquin b estiis obiicitu r secu n d u m D iv i H adriani C on stitu tion em ..." Cod. 9, 17, 1: "De his, qui parentes vel liberos occiderunt". O dnośnie praw a k an on iczn ego por. C. X X X III, q. 2, cc. 8, 15; X , V, 38, 7. Wernz F., Jus decretalium, VI, 366, 367, n. 367; Schm alzgrueber F., Jus ecclesiasticum universum, R om ae 1844, lib. V, tit. 10, n. 2 sq.; lib. IV, tit. 16, n. 47, 58. R eiffen stu el A., Jus canonicum universum, M onachii 1714, lib. V, tit. 10, n. 1-26, De his, qui filios occidunt. Pichler V., Jus canonicum, A u gu stae V indelicorum 1741, lib. V, tit. 10, η. 1-6, De his, qui filios occiderunt Thesaurus C. A., De poenis ecclesiasticis, R om ae 1640. v. Parricidium. 5 Por. X , V, 12, 1; "Si quis per in d u striam occiderit p roxim u m suum et per insidias, ab altari m eo e v elles eum , ut m oriatur". Por. także Decret. Grat. C. X V , q. 1, c. 6. [3] P ro b le m w in y 1 3 7 nie w klasztorze, które w okresie późniejszym zam ieniano na karę pozbaw ienia wolności w więzieniu lub na skazanie na galary. Recy dyw ista duchow ny w inien być ekskom unikow any, degradow any i w ydany w ładzy świeckiej dla ukarania zgodnie z ustaw odaw stw em państw ow ym 6. P raw o dekretałów Grzegorza IX zaw iera przepis w yjęty z rzym skich ksiąg pokutnych, w m yśl którego należało nałożyć pokutę spraw cy pozbawiającego życia zbója, od którego mógł się uwolnić w inny sposób, niż przez jego śm ierć 7. K aranie przestępstw um yślnych tak surow ym i karam i, jakie dla przykałdu wyżej przytoczyłem , miało uzasadnienie w złej w oli, to jest w in ie u m yśln ej (dolus). W inę tę w zasadzie należało udowodnić przed w ym iarem kar. P raw o dekretów w inę um yślną, która jest niezbędnym w arunkiem przestępstw a, dom niem ywa z faktu bez praw ia 8. Jest to dom niem anie zwykłe. Dopuszcza dowód przeciw ny. Obalenie tej presum pcji należało do oskarżonego. Sędzia zadość uczynił p raw u jeżeli stw ierdził naruszenie praw a kościelnego przez spraw cę; nie był natom iast obowiązany udowadniać, że spraw ca działał ze złym zamiarem , to jest zam iarem popełnienia tego ro dzaju przestępstw a, gdyż praw o dekretałów presum ow ało zawsze w takich w ypadkach winę um yślną dla zakresu zewnętrznego. Za sada ta zaw arta jest w następujących przepisach: X, II, 23, 1: "Sa lom on in parabolis. S icu t noxius, qui m ittit lanceas et sagitas in m ortem , ita vir, qui fra u d a len ter nocet am ico suo, et quum fu erit deprehensus, dicit: ludens feci". Jak w innym śm ierci jest ten, kto rzuca śm iertelnym i strzałam i, tak w innym jest także i ten, kto podstępnie szkodzi przyjacielow i, na czym został przychwycony, choćby tw ierdził, że to czynił z żartów. F i e d b e r g, myśl za w a rtą w tej przypowieści, ujął w słowa: "Sicut m an ifeste nocens est ponae obnoxius, ita et occultus, licet postea dicat, se ioco fe cisse" 9. Dla nas ma tu znaczenie pierw sza część: "M anifeste noxius est ponae obnoxius" -jaw nie szkodzący zasługuje na karę. 6 Por. X , V, 1, 21; X , V, 12, 11: "Dans causam h om icid io irregu laris W e r n z F., Jus decretalium, VI, 364, η. 365. M u e n c h e n N., Das canonische Gerichtsverfahren und Strafrecht, K öln 1866, 364 sq. Schmalzgrueber, Jus ecclesiasticum, lib. V, tit. 12, η. 8, 207 sq. R eiffen stu el A., Jus canonicum, lib. V, tit. 12, n. 16-22. P i c h e r V., Jus canonicum, lib. V, tit. 12, n. 20. H i n s c h i u s P., V, 176, 793 sq,; IV, 694 sq. 7 Рог. X , V, 12, 2: "Ex poenitentiali Romano. In terfecisti fu rem aut latron em , ubi com prehendi p oterat absque occision e, et tam en in ter fecisti; ...per X L dies non in tres in ecclesiam , et, lan ea v este indutus, ab e sv is et potib us, qui in terd icti sunt, et a toro, a gladio et ab eq uitatu illos supra dictos dies te a b stin eas..." 8 Por. Wernz F., Jus decretalium, VI, 66, n. 55. 9 Por. M y r c h a M., Problem winy w prawie kanonicznym, P ra w o K anoniczne, 1971, Nr 3-4, 101-141. K s. M. M y rc h a [4] Innym przepisem , stw ierdzającym presum pcję w iny um yślnej p rz y zaistnieniu bezpraw ia krym inalnego jest zarządzenie papieża Aleksandra III (1159-1181) w spraw ie zaciągania ekskom u n ik i za czynne zniew ażenie duchownego. Od w ym iaru tej kary uspraw iedliw iała niezaw iniona ignorancja "facti". W razie w ątpli wości spraw ca czynnego zniew ażenia duchownego w inien odeprzeć zarzut zdaw ania sobie spraw y, że znieważa duchownego, za pomocą przysięgi. Odmowa tejże stanow i dom niem anie w iny um yślnej, jeśli fa k t czynnego zniew ażenia duchownego jest pewny. Pociąga to za sobą w ym iar ekskom uniki, jaką za tego rodzaju przestępstw a u sta naw ia tenże papież. Powyższy przepis m a następujące brzm ienie: X, V, 39, 4: "Si vero aliquis in clericum nutrientem coman, igno rans, quod clericus fuerit, m anus iniecerit violentas, propter hoc non debet apostolico praesentari conspectui, nec etiam excom m uni cat ionem notari, dum m odo ipsum esse clericum ignoraverit, vel, si hoc dubium fuerit, propria m anu duntaxat praestiterit iuram entum , quod eum 'esse clericum-ignorasset. Ab illo autem·, si praestare noluerit iuram entum , quia violentas m anus constat eum in clericum iniecisse, sicut ab excom m unicato, donec de m andato sum m i Ponti ficis absolvatur, convenit abstineri". Przytoczyłem w całości oba przepisy dekretałów , w których jest zaw arta zasada o dom niem aniu praw nym w zakresie zew nętrznym w iny um yślnej w w ypadku stw ierdzenia bezpraw ia krym inalnego. Pow staje pytanie: czy w ym ieniona zasada jest nowym produktem p ra w a dekretałów , czy przeciwnie, jest kontynuacją nauki zaw artej w daw nych przepisach? Odpowiedź na te pytania znajdziem y, gdy zajrzym y do D ekretu Gracjana. Zauw ażym y tam przepisy w w yraźny sposób proklam ujące tę zasadę. Do nich zaliczyć należy dwa kanony, zaw arte w pierw szej części D ekretu, a zapożyczone z praw a rzymskiego. Są nimi: D. 60, c. 46: "Eum, qui asseuerat ho m icidium se non voluntate, sed casu fortuito fecisse, cum calcis ictu m ortis occasio prebita videatur, si hoc ita est, neque super hoc am bigi poterit, omni m etu ac suspicione, quam ex admissae rei discrim ine sustinet, secundum id, quod annotacione nostra com prehensum est, volum us liberari". D. 50, 47: "Frater vester rectius fecerit, si se presidi prouinciae obtulerit, qui, si probaverit, non occidendi animo hom inem a se esse percussum , remissa homicidii pena secundum m ilitarem disci plinam sententiam profert. C rim en enim contrahitur; "i et voluntas nocendi intercedat. C eterum ea, que ex improviso casu potius quam fraude accidunt, fa,to plerum que, non noxae inputantur". Innym jest przepis zaw arty w drugiej części D ekretu: C. 1, q. 4, c. 12 oraz w C. 15, q. 1, c. 13. C. 1, q. 4, c. 12: "Gratian... Non ergo potest probari iste reus ■criminis, cuius non habuit conscientiam". W tw ierdzeniu powyż szym zaw arta jest myśl, że do popełnienia przestępstw a, które się 15] P ro b le m w in y 1 3 9 tu określa m ianem "crim en", konieczna jest w ina um yślna. W dal szej części w spom nianego przepisu om awia G racjan znaczenie ignorancji w odniesieniu do w iny spraw cy, zaznaczając, że nie każda ignorancja uspraw iedliw ia: "IV. Pars. § 1. N otandum quoque •est, quod non omnis ignorantia aliquem excusat. Est enim ignoran tia facti alia iuris. Facti alia, quod non oportuit eum sicire, alia, quod oportuit eum scire... Нес nem inem excusat. § 2. Item ignoran tia iuris alia naturalis, alia civilis. Naturalis om nibus adultis dampnabilis est; ius vero civile aliis p erm ittitu r ignorare, aliis non. Ju ris civilis ignorantia nem ni obest in dampno vitando, si nego tiu m inde contigerit, ut, si m inor pecuniam dederit filio familias, repetit; in maiore vero quasi delictum est..." C. 15, q. 1, c. 13: "Si quis non iratus, sed propter disciplinam palm am alicui dederit, et casu occiderit, sicut fieri solet, quantum ■ad gratiam, innocens est, quia voluntatem , non opus requivit. Q uantum autem ad legem , reus est, quia opera querit. § 1. Item si in persecutione virgo fu erit obpressa, repellitur lege, quia opus inspicit, non voluntatem ; in gratia autem quasi virgo suscipitur, ■quia non opera querit, sed voluntatem ". G r a t i a n. "Sicut ergo qui propter disciplinam casu hom icidium fa cit, quantum ad legem , reus est, quantum ad gratiam innocens, sic iste sacerdos, qui furore hom icidium fecit, quantum ad culpam, innocens est, quantum ad sucepti m uneris executionem , reus pro batur..." Wniosek. Z porów nania przepisów zaw artych w Dekrecie G ra cjana z przepisam i w dekretałach Grzegorza IX w ynika, że zasada dom niem ania w iny um yślnej u spraw cy dopuszczającego się bez p raw ia nie jest nową, lecz kontynuacją tej myśli, jaką nadali dekretyści in terp retu jący przepisy w spraw ie odpowiedzialności za przypadek. Spraw ę tę omówiliśmy w poprzednich rozdziałach tej p ra cy 9. Dodać tu jeszcze należy, że dom niem anie w iny um yślnej kw ali fikow anej, polegającej n a pełnym poznaniu i spontanicznej woli, jakiej to w iny niejednokrotnie dom aga się ustaw a, w yrażając ten wymóg w słowach: "scienter, sponte, ausu "tem erario" itp. w myśl p ra w a dekretałów obowiązywało w zakresie zew nętrznym przy zaistnieniu bezpraw ia krym inalnego 10. Miało to m iejsce zasadniczo przy k arach "latae sententiae". W związku z tym , że w zakresie w ew nętrznym (sumienia) zawsze w Kościele obowiązywała ocena .subiektyw na a nie obiektyw na, co zresztą tak w yraźnie podkreślone zostało przez Gracjana, jak to z tekstów wyżej przytoczonych w idać, powodowało niejednokrotnie kolizję pomiędzy obu zakresam i w kw estii podporządkow ania się karom "latae sententiae" w zakre sie zew nętrznym w w ypadku, gdy spraw ca nie poczuwał się do 10 Por. W e r n z F., Jus decretalium, V I, 66, n. 55. 11 Por. Suarez F .,De censuris, M oguntiae 1606, disp. IV, sect. 7 , n. 13. 12 Por. Reiffenstuel, Jus canonicum, lib. V, tit. 39, n. 77. [7 ] P ro b le m w in y 141 13 Por. M organte M., De casus fortuito in iure poenali canonico, A p o llin aris, 1949 (A nnus X X II) Nr 1-2, 170. 14 15 Por. Bern. Glos. ad X , III, 44, 1, col. 1393. 16 Glos. ad. X , V, 36, 2, col. 1852. 17 Por. Bern. Glos. ad X , V, 12, 7: "qui fin es d iscip lin ae ex ced it, in cu lp a est. Item qui causam hom icid ii praestat, & qui h om icidium com m ittit, aequ aliter p uniuntur. Item arg. quod ita puniri d ebet qui occsion em causae p raestat, sicu t & qui cau sam ", coi. 1702. 18 Por. Glos. ad X , V, 12, 7, v. "Aliam infirmitatem": "ita p unitur qui causam causae praestat, sicu t & proxim am causam p ra esta t". Glos. ad X , V, 12, 11, v. "Causam d e d i s s e "m axim e cum propinquam cau sam dedit, secus vid etu r in rem ota... Idem vid etu r in rem ota, si an im o nocend i hoc facia t, v e l m in ori d ilig en tia ". 19 Por. Hostiensis, Summa aurea, L. V de hom. n. 5: "qui occa-142 K s. M. M y rc h a [81 śm ierci oraz Durandus2 0 przy ustalaniu odpowiedzialności za szkodę spowodowaną winą, jak to zwykło się określać term inem -"in casu dam ni culpa dati". Z tego cośmy wyżej powiedzieli w ynika, że związek przyczyno w y pojęty tu był nie szeroko, ale ograniczony do przyczyny bliż szej, to jest tej, z której zw ykle taki skutek następuje. Takie rozu m owanie ma uzasadnienie w Glosie do X, V, 12, 11 do słowa "Causam dedisse": "m axim e cum propinquam causam dedit, secus■ vid etu r in remota... Idem videtur in remota, si animo nocendi hoc faciat, vel m inori diligentia" 21. O statnie słowa zdają się wskazywać, i na odpowiedzialność k arn ą za dalszą przyczynę (causa remota)" ale pod w arunkiem , że spraw ca działał będzie ze złym zamiarem, (animo nocendi), a więc z w iną um yślną lub wykaże się dużym, zaniedbaniem w uniknięciu tegoż skutku. Bernard, w uzasad nieniu tego toku rozumowania, powołuje się na c. 7 tego tytułu. X II D ekretałów, jednakże J a n Andrzejów y, zaznacza, że nie jest to przyczyna dalsza, lecz bliższa: "Ibi non est causa remota" im m o propinqua & coherens, unde idem iuris est" 22. Ponadto, że tylko tu przyczyna bliższa a nie dalsza odgryw ała decydującą rolę widać także z w ywodów B ernarda w 'Glosie do X, V, 12, 17, który uw alniając od w iny tego, którego czyn nie był powodem (causa) lub okazją zabójstwa, ta k się w yraża "non intelligas istud ita large, ne fia t contra 231 q. 5 cum homo... sed causa vel occasione propin qua... quia in veritate propter eum fu it occisus", to znaczy, że tenże był tylko w jakiś sposób okazją dalszą z a b ó jstw a 23. Przyczyna lub okazja, choćby naw et najbliższa, jest dość słabym k ry teriu m w ocenie winy, tym więcej jej stopnia. Zauw ażyli to już dekretaliści. W każdym przypadku, czy on będzie zawiniony, czy też w yw ołany siłą wyższą, a więc niezawiniony, w ystępuje przyczyna lub przynajm niej możemy dopatrzeć się okazji p ow sta nia tegoż. K ry terium to więc nie rozw iązuje problem u, który w dal szym ciągu pozostaje otw arty, m ianowicie kiedy przyczynę lub okazję uznać należy ża zawinioną, a kiedy nie? Z tej też racji de kretaliści na ogół tego sposobu oceny winy, jako wyłącznego, nie przyjm ują, ale łączą go z inną norm ą, mianowicie z regułą niego dziwego działania -rei illicitate, albo z norm ą staranności przy zaistnieniu rzeczy godziwej -res lic ita 2i. Jeżeli w ystępuje "res sian em m ortis praebet, m ortem ded isse videtur... & sic praecep toris n im ia seu tia in culpa est... quod d ix i de occasione m ortis in tellig a s de propinqua... S ecu s de rem ota", fol. 360r. 20 Por. Durandus G., Speculum iuris, V en etiis, 1585, L. IIII, P artie. IIII de injuriis & dam no dato, § 2, n. 166 -III, str. 514. 21 Por. Glos. ad. X, V, 12, 11. 22 Por. Glos. ad X, V, 12, 7, coi. 1705. 23 Por. Glos. ad X, V, 12, 17, coi. 1709. 24 Por. Schwarz A., Figura hominis diligentis in re culpae iuridicae, 130, 131. [9] P ro b le m w in y 1 4 3 ' n. 1, fol. 139 verso. 47 Por. J o. Andreas, In quintum Decretalium, tit. 13 D e torn eam ., c. 1 F ecilis, n. 1, fol. 65 verso. 48 Por. Panormitanus, Super quinto Decretalium, tit. 13 D e torneam ., c. 2 A d au d ien tiam , n. 1, fol. 151 verso. 49 Por. X , V , 12, 9 -(Comp. I, D e hom ic., V, 10, 1). 50 Por. X , V, 12, 8 -(С о т р . I, D e hom ic. V, 10, 9). 81 Por. X , V , 12, 22 -(С о т р . V, D e hom ic. V, 6, 1). 140 Por. Glos. Ord., col. 1702. 141 Por. Hostiensis, Summa a urea, L. V De homic., n. 4: "si dabat operam rei licitae, & adhibuit diligentiam quam potuit, non imputatur. Sed si dabat operam rei illicitae vel non adhibuit diligentiam quam potuit tanquam homicida tenetur", fol. 359 verso. Schwarz A., Figura hominis diligentis in re culpae iuridicae, 136, dop. 46. 142 Por. J o. Andreas, In quinque Decretalium, tit 12 De homic., c. 23 Joannes, Sol. ,n. 8, fol. 64 verso: "Sunt casus fortuiti ita repentini, qui nec possunt praevideri, ut ictus fulgoris, et his similes... (alii vero)... possunt praevideri in inchoatione periculi, ut cum apparent signa proxim aae ruinae, vel fractionis..." 143 Por. J o. Andreas, In quintun Decretalium, tit. 12 De homic., c. 23 Joannes, ad v. Nihil, n. 5, fol. 64 verso. J o . Andreas, Commentarium in Sextum Decretalium, Venetiis 1581, De regulis Juris, Reg. 23 Sine culpa, fol. 89 recto. J o. Andreas, In quintum Decretalium, tit. 12 De homic., c. 7 Presbyterum, n. 1, fol. 59 recto. 144 p or> j 0 Andreas, In quintum Decretalium, tit. 12 De homic., c. 19 Tua nos, n. 4, fol. 63 recto. 145 Por. Sinibaldus Fliscus, Super quinto Decretalium, tit. 12 De homic., c. 19 Tua nos, n. 2, fol. 611 recto: "Sed qui m edicus bene n ovit medicinam, quam dedit bonam esse ,et in veritate bona erat, sed contigit quod species positae in medicina fuerunt malae, vel propter nimiam vetustatem , vel quia falsam sim ilitidinem gerebant verarum specierum , vel propter aliam quacumque causam, malae fuerunt? R e spondeo, quod si m edicus diligentiam, quam debuit, adhibuit in speciebus eligendis, quod quicquid inde contigerit, inculpabilis est medicus; quia probabilis ignorantia ,imo solicita diligentia eum excusat". Pogląd ten podzielał także Boich Henricus, In V librum Decre talium, tit. 12 De homic., c. 19 Tua nos, n. 1, str. 157. 148 Por. Hostiensis, Summa aurea, In librum quintum Decreta-