Streszczenie Brazylia. Fawele i perfekcjonistyczne budynki Oscara Niemeyera. Terra incognita i wyobrażenie. W brazylijskiej interpretacji kosmopolityczny modernizm stał się emocjonującym, lokalnym "modernizmem brazylijskim", łączącym cechy rdzenne z uniwersalnymi. Mimo to, schedą idei modernizmu okazały się też przestrzenie obce i nieudomowione, zaś alternatywą społeczną okazały się favelas. Powstały obszary rozerwane i niespójne, tereny bogactwa i biedy, tworzące przestrzenie do życia pełne

more »

... ajności. Władze miejskie podejmują próby odzyskania wykluczonych terenów, a projekty objęły analizę funkcjonalno--przestrzenną i próbę jej restrukturyzacji poprzez działania miejscowe. Abstract Brazil. Favelas and Oscar Niemeyer's perfectionist buildings. A terra incognita and an idea. In its Brazilian interpretation, cosmopolitan modernism became an exciting, local "Brazilian modernism", one that combines native characteristics with universal ones. Despite this, alien and untamed spaces have also become a legacy of the idea of modernism, while favelas have become a social alternative. Torn and inconsistent areas have been created, areas of affluence and poverty, creating spaces for living that are replete with extremes. Municipal authorities are making attempts at reclaiming key areas, and projects have included functional and spatial analyses as well as attempts at restructuring them through local actions. Słowa kluczowe: Modernizm, fawele, Niemeyer, Brazylia Wprowadzenie Brazylia. Terra incognita i wyobrażenie. Brazylia to zieleń, święta przestrzeń natury, tzw. płuca świata i ich zagrożenie przez lokalny rozwój handlu olejem palmowym. To destynacja modnych wycieczek, kuszących zetknięciem dzikiego mitu Ameryki Południowej, sensualnej konsumpcji (samba) i nowoczesnych miast budowanych na osi skrajnej biedy i bogactwa. To fawele i budynki Oscara Niemeyera. To znane dźwięki Caetano Veloso, piłka nożna i wielkoskalowe instalacje Ernesto Neto. To też wyprawy Mariny Abramović. I Jair Bolsonaro, który tworzy dziś jeszcze bardziej zagadkowy wizerunek tego kraju. To miliony ludzi, dla których synonimem domu są przepełnione, chaotyczne favelas. Brazylia to tygiel wrażeń i wyobrażeń, które kultura jej przypisała, to skrajności, których tropem wciąż wyruszają kolejni badacze. Wielu badaczy i turystów rusza do Brazylii jednym z czołowych jej tropów -tropem natury. Amazonia, nawet przy rozwiniętych machinach przemysłu turystycznego, wciąż pozostaje terenem niezbadanym, fascynującym, a miejscami -nawet niebezpiecznym. Natura to też przestrzeń, pozornie, bez historii. Przestrzeń nietknięta i ocalona. Ten pozór w Brazylii ma znaczenie szczególne. Na terenie czystej ziemi Ameryki Południo-72 73 wej, silnie zamanifestowała się destrukcyjna moc historii i kultury. Dziś więc, nawet przestrzenie natury nietkniętej, skażone są już znaczeniami nie-obecności -tę dzikość i naturę jadą oglądać syci turyści zachodniego świata. I w tę przestrzeń paradoksu i zmonetyzowanych niemierzalnych znaczeń przez lata wchodzi artystka i performerka -Marina Abramović. Jak sama wspomina w autobiografii "Pokonać mur" 1 -Brazylia była dla niej jednym z celów i etapów osobistej podróży i rozwoju. Abramović, przez lata ćwicząca się w duchowej dyscyplinie (np. w Brazylii i Australii), podsumowuje te praktyki w filmie "Space in between". Tu Brazylia staje się kolebką rytuału, jako zdarzenia transformującego, spajającego duchowość z rzeczywistością. Artystka, znużona konsumpcjonizmem zachodniej cywilizacji, próbuje w dzikiej ziemi, wśród ludzi dla których to natura jest domem, odnaleźć ukojenie i pierwotną energię. Zdaniem Mariny Abramović funkcja performansu i rytuału jest podobna -ma zmienić uczestnika, dać odbicie od powszedniości i możliwość spojrzenia na samego siebie innymi oczami. Jak mówi "Natura nie potrzebuje sztuki. Sztuki potrzebujemy w miastach: dusznych, głośnych, zanieczyszczonych, w miastach, w których nie mamy czasu na duchowość -sztuka tworzy tę szczelinę" 2 . Jednym z takich miejsc, wyrosłym w tyglu wrażeń, możliwości i wizerunków, jest miasto-hybryda. Miasto stworzone nie z serca i potrzeby ludzi, ale z rozumu i na papierze. Brasilia. Brasília: sen i rzeczywistość Brasília -stolica, przestrzeń "oswojona i niezwykle młoda. Wszak nie istniała jeszcze na początku XX wieku. To kwintesencja myśli modernistycznej na gruncie latynoamerykańskim. Kultowe miasto spod znaku Ruchu Nowoczesnego jest jednym z niewielu przykładów idei zmaterializowanej -miasta utopii. Projektantami nowej stolicy Brazylii zostali Lúcio Costa i Oscar Niemeyer. Pierwszy z nich odpowiadał za układ przestrzenny, drugi -za architekturę miasta. Precyzyjnie zaplanowana -miała być snem prezydenta Juscelino Kubitchka: miastem wzorcowym i symbolem nowej