O polityce na Pomorzu w latach Drugiej Rzeczypospolitej (1920Rzeczypospolitej ( -1939. Rzecz o mechanizmach kształtowania się stosunków politycznych A b s t r a k t: Artykuł przedstawia problematykę kształtowania się stosunków politycznych w II RP i mechanizmy rządzące polityką na poziomie regionalnym na przykładzie Pomorza. Powrót na początku 1920 r. większości tej dzielnicy do Polski po prawie 150 latach przynależności do państwa pruskiego (niemieckiego) powodował, iż w wielu dziedzinach

more »

... społecznego województwo pomorskie stało się widownią procesów, w których odbijały się problemy ogólnopolskie, jak i regionalne. Znajdowało to szczególny wyraz w polityce. S ł o w a k l u c z o w e: Pomorze, polityka regionalna, II Rzeczpospolita, cele i mechanizmy polityki. A b s t r a c t: On the example of Pomerania, the article presents the questions related to the shaping of political relations within the Second Republic of Poland and mechanisms which governed politics at the regional level. In early 1920, after almost 150 years of belonging to the Prussian (German) State, the largest part of this province returned to Poland, and this fact meant that in many spheres of social life the Pomeranian Voivodeship witnessed the processes refl ecting national and regional problems. This was especially evident in the sphere of politics. K e y w o r d s: Pomerania, regional policy, Second Republic of Poland, objectives and mechanisms of politics. 186 Przemysław Olstowski W styczniu i lutym 1920 r. znaczna część Pomorza Nadwiślańskiego powróciła do Polski. Na mocy postanowień kongresu paryskiego, zapisanych w traktacie wersalskim z 28 VI 1919 r., Polsce przyznano 62% obszaru prowincji Prusy Zachodnie, bez największych ośrodków miejskich i przemysłowych -Gdańska i Elbląga -i z niewielkim dostępem do morza. Niebawem, na mocy tych samych rozstrzygnięć, Gdańsk z przyległymi gminami stanie się ofi cjalnie Wolnym Miastem pod kontrolą Ligi Narodów, a na polskim wybrzeżu Bałtyku (o długości 140 km łącznie z obwodem Półwyspu Helskiego) z biegiem lat powstanie Gdynia, symbol Polski morskiej i nowoczesnej, z którą też polskie Pomorze w skali kraju kojarzone będzie bodaj w największym stopniu. Pod względem administracyjnym przyznana Polsce większość prowincji zachodniopruskiej stała się województwem pomorskim na mocy ustawy sejmowej z 1 VIII 1919 r. o tymczasowej organizacji zarządu byłej dzielnicy pruskiej 1 . Siedzibą wojewody i władz wojewódzkich został Toruń, który z miasta powiatowego w rejencji kwidzyńskiej rozwinął się już w latach dwudziestych, a następnie w kolejnej dekadzie w prężne polskie miasto wojewódzkie. Proces unifi kacji instytucjonalnej Pomorza z Polską skończył się w podstawowym wymiarze wraz z likwidacją Ministerstwa byłej Dzielnicy Pruskiej w kwietniu 1922 r. Procesy integracji gospodarczej i kulturalnej oraz w zakresie różnych dziedzin życia społecznego trwały dłużej, mając w tle najważniejsze problemy odrodzonej państwowości, szczególnie w obszarze gospodarki i polityki. Połączone z Polską Pomorze od początku pełniło w niej ważną rolę. Posiadanie tej dzielnicy zapewniało Polsce dostęp do morza i kolejny obok Wielkopolski (a od 1922 r. Górnego Śląska) obszar o wysokiej kulturze gospodarowania, przy tym nietknięty działaniami wojennymi. Stając się częścią Polski, Pomorze przestało być dzielnicą peryferyjną, jaką mimo niewątpliwych pożytków cywilizacyjnych było w Rzeszy Niemieckiej. Odtąd stanowiło obszar strategiczny pod względem gospodarczym, politycznym i militarnym, ważny czynnik pozycji politycznej i wojskowej Polski w tej części Europy powersalskiej, nawet jeśli propagandzie niemieckiej skutecznie udało się określić polskie Pomorze mianem "korytarza" 2 . Wszystko to miało jednak swoją cenę. Włączenie Pomorza w polski organizm gospodarczy wpłynęło negatywnie -z uwzględnieniem problemów ekonomicznych II Rzeczypospolitej -na 1 Dziennik Praw Państwa Polskiego 1919, nr 64, poz. 385. 2 Przez większość okresu międzywojennego województwo pomorskie należało do najmniejszych w państwie. Obejmowało obszar ok. 16,4 tys. km kw. zamieszkany według wyników pierwszego spisu powszechnego z 30 IX 1921 r. przez 935 643 mieszkańców, których liczba po upływie dekady wzrosła wedle rezultatów drugiego spisu powszechnego z 9 XII 1931 r. do 1 080 138. Po powiększeniu obszaru województwa z dniem 1 IV 1938 r. o część powiatów z województw poznańskiego i warszawskiego (pod względem etnografi cznym obejmujących Kujawy, ziemię dobrzyńską oraz część Pałuk i Krajny) jego powierzchnia wzrosła do 25,7 tys. km kw., zaś liczba ludności (według wyników drugiego spisu powszechnego, a więc bez uwzględnienia przyrostu rzeczywistego za lata 1931-1938) -do ok. 1884,5 tys.